Văn phòng VASEP vừa phát hành quyển BÁO CÁO NGÀNH TÔM 2016-2021 VÀ DỰ BÁO ĐẾN NĂM 2025, dầy trên 90 trang. Tôi đọc nhiều lần, cảm nhận đây là một quyển tư liệu được biên tập khá công phu, với rất nhiều thông tin thiết thực lẫn những nhận định triển vọng khá phù hợp, nên tôi cảm thấy cần thiết góp thêm chút sức quảng bá BÁO CÁO này để các bạn đang tham gia chuỗi giá trị con tôm thêm chút hành trang cần thiết cho bước đường thiên lý không ít gian nan của mình.
Qua BÁO CÁO NGÀNH TÔM 2016-2021 VÀ DỰ BÁO ĐẾN NĂM 2025, VASEP đã cập nhật tổng hợp các thông tin, trước hết là vị trí tôm Việt trên thương trường quốc tế. Từ năm 2015 về trước, Việt Nam từng là nước xuất khẩu tôm lớn nhất thế giới. Tuy nhiên, tôm Ấn Độ đã trỗi dậy mạnh mẽ từ năm 2015, tôm Ecuador đột phá từ năm 2018, khiến tôm Việt đang xếp thứ ba mà thôi, nhưng tỉ trọng top 3 này không chênh lệch nhiều. Cụ thể trong 26-28 tỷ USD giá trị nhập khẩu tôm toàn thế giới hàng năm, Ấn Độ chiếm 15,7%, Ecuador chiếm 14% và Việt Nam chiếm 13,6%. Điểm đáng kể là sự vươn mình ngành tôm hai nước nói trên ít nhiều gắn liền sự phát triển công nghệ chế tạo thiết bị đông lạnh của các doanh nghiệp Việt Nam ta. Điểm này là tôi ghi thêm để tham khảo.
Về sản xuất của mình, diện tích nuôi tôm cả nước trên 740.000 hecta. Trong 5 năm qua hàng năm diện tích nuôi tôm tăng nhẹ 1,5%. Về sản lượng đạt trên 900.000 tấn/năm, tập trung ở miền Tây, trên 80%. Tôm sú Việt Nam đứng đầu thế giới, trên 250.000 tấn. Sản lượng tôm tăng mạnh đạt 10%/năm. Yếu tố này chứng minh sự cải thiện quy trình nuôi liên tục, có năng suất cao hơn hẳn. Qua đó kim ngạch xuất khẩu tăng 5%/năm, dù có năm trồi, năm sụt. Kim ngạch xuất khẩu tăng cùng chiều với sản lượng nuôi, nhưng cũng đáng nêu ra ở đây vì cùng giai đoạn, kim ngạch xuất khẩu tôm của Trung Quốc và Thái Lan đã giảm khá mạnh, trên 20%.
Trong lĩnh vực nuôi, tuy còn nhập khẩu tôm bố mẹ, nhưng đã tự chủ tôm bố mẹ thẻ chân trắng khoảng 10% và tôm bố mẹ sú chủ yếu do gia hóa trong nước. Ở lĩnh vực nuôi, tôi mạn phép chen thêm chút thông tin về dịch bệnh nuôi tôm. Giai đoạn 2010-2015 bệnh hoại tử gan tụy cấp tính (AHPND) hoành hành, giai đoạn sau đó bệnh vi bào tử (EHP) diễn ra trên diện rộng và kéo dài hiện nay.
Trong lĩnh vực chế biến, sự phân chia sản phẩm chế biến (HS16) và sản phẩm tươi, thô (HS03) không có tiêu chí rõ ràng. Qua thống kê cho thấy sản phẩm tôm chế biến chỉ đạt quá nửa lượng xuất khẩu, và sản phẩm tôm xuất sang Trung Quốc chủ yếu là tươi (sú nguyên con, lặt đầu). Nhưng trong thực tế, dù là sản phẩm chế biến hay tươi, sản phẩm tôm Việt đều được ưa chuộng do mẫu mã đẹp, chất lượng ổn định và đồng đều hơn. Tóm lại, đẳng cấp chế biến tôm Việt cao hơn hẳn, nằm trong top dẫn đầu.
Các thị trường chính tiêu thụ tôm Việt là Hoa Kỳ (20-23%), Nhật Bản (16-18%), EU (15-20%), Trung Quốc (13-15%), Hàn Quốc (9-10%). Tôm Việt Nam có thứ hạng cao ở các thị trường lớn như số 1 ở Nhật Bản, số 2 ở EU, số 5 ở Hoa Kỳ, số 4 ở Trung Quốc, số 1 ở Hàn Quốc, số 1 ở Úc. Hiện nay tôm thẻ chân trắng tiêu thụ nhiều ở Hoa Kỳ, EU và Nhật Bản. Tôm sú tiêu thụ mạnh ở Nhật Bản, Trung Quốc và Hoa Kỳ.
Kim ngạch xuất khẩu tôm khoảng 3,8 tỷ USD/năm, đứng thứ ba thế giới sau Ấn Độ và Ecuador. Kim ngạch xuất khẩu tôm chiếm khoảng 45% tổng kim ngạch thủy sản xuất khẩu. Kim ngạch tôm sú chỉ chiếm 15% tổng kim ngạch xuất khẩu tôm.
Các doanh nghiệp tôm có kim ngạch xuất khẩu cao của Việt Nam là Minh Phú, Stapimex, Sao Ta, VinaCleanfood, Taika, Utxi.
Về triển vọng 5 năm tới, BÁO CÁO đã ghi đến năm năm 2025 đạt kim ngạch xuất khẩu tôm 5,6 tỷ USD, tăng trưởng 9% hàng năm. Theo tôi, VASEP đưa ra nhận định này hoàn toàn có cơ sở. Năm năm qua, tăng trưởng 5%/năm; lạc quan về khả năng tăng tốc của ngành đưa ra 9% là chỉ tiêu phấn đấu đầy vất vả. Năm 2017 có nhận định về khả năng đạt 10 tỷ USD kim ngạch xuất khẩu tôm năm 2025. Những những diễn biến phức tạp thời gian qua, cho thấy mức phấn đấu này là quá tầm, không phù hợp. Cụ thể về sản phẩm, chắc chắn các doanh nghiệp tôm sẽ linh hoạt thâm nhập từng thị trường theo lợi thế của mình và hạn chế thế mạnh của đối thủ. Như tập trung bán vào Trung Quốc tôm sú nguyên con cỡ lớn, tôm sống luộc; là những mặt hàng người Trung yêu chuộng và ít đối thủ. Hạn chế khuếch trương bán tôm tươi IQF vào Hoa Kỳ; mà tập trung tôm luộc, tôm ring, tôm chiên, tôm bao bột…. do mặt hàng tôm tươi IQF là thế mạnh của Ecuador và Ấn Độ vì giá của họ rất rẻ. Ở Nhật Bản tập trung vào các sản phẩm đòi hỏi chế biến cầu kỳ, mẫu mã đẹp bởi sẽ phù hợp tính cần cù, chăm chỉ của lao động Việt. Ở EU, dĩ nhiên cũng cần phát triển dòng sản phẩm chế biến, bởi tôm tươi Ecuador đang chiếm thị phần hàng đầu ở đây.
Về thị trường, xác định duy trì và giữ vững các thị trường chính là Hoa Kỳ, Nhật Bản, EU. Song song coi trọng thị trường tiềm năng như Trung Quốc, Hàn Quốc, Anh, Úc, Canada… Tuy nhiên, hàng năm, thị trường nào dẫn đắt sẽ tùy thuộc tình hình cụ thể. Bởi ở các thị trường chính, lớn thì tôm Việt vẫn còn những hạn chế nhất định. Dẫn chứng như vụ kiện chống bán phá gía tôm nước ấm vào Hoa Kỳ vẫn còn hiệu lực, hàng năm cần có sự thương lượng hai bên để duy trì mức thuế đang có là 0%, khi còn vụ kiện là rủi ro vẫn chưa chấm dứt. Hàng bán vào Nhật Bản phải kiểm tra toàn bộ lô các hàng với không ít tiêu chí sinh, hóa. Hàng vào EU còn hạn chế bởi cơ sở nuôi đạt chuẩn chất lượng thị trường này là ASC vẫn còn quá thấp. Những yếu tố này là thách thức không nhỏ cho sự tăng tốc ngành tôm thời gian tới.
Đọc lướt một lần BÁO CÁO sẽ chưa cảm nhận hết thông tin hữu ích, tôi đã đọc nhiều lần. Tôi thấy đây là thông tin bổ ích, cần nắm giữ. Tôi mạn phép gởi lời cám ơn Ban biên tập. Tôi ghi thêm ở cuối bài về suy nghĩ của mình. Sự năng động, linh hoạt lẫn cần cù, chịu khó của các thành viên trong chuỗi giá trị con tôm chúng ta là một tài sản, một lợi thế quý báu để ngành tôm bức phá trong các năm tới. Chẳng những sẽ đạt vượt mức chỉ tiêu đề ra mà còn đưa ngành tôm Việt vượt qua hai đối thủ lớn, vươn lên hàng đầu thế giới trong tương lai gần thôi.
TS. Hồ Quốc Lực - Nguyên Chủ tịch VASEP, Chủ tịch HĐQT FIMEX VN
Chi tiết hơn về Báo cáo ngành hàng tôm, 2016-2021, dự báo tới năm 2025.