Quản lý nghề cá của Trung Quốc trong bối cảnh hợp tác khu vực và quốc tế

1. Tham gia tích cực vào các tổ chức quản lý nghề cá khu vực

Trung Quốc hiện là thành viên của nhiều RFMO, trong đó có SPRFMO – tổ chức quản lý nghề cá khu vực Nam Thái Bình Dương. SPRFMO chịu trách nhiệm điều phối các hoạt động khai thác ở vùng biển quốc tế thuộc Nam Thái Bình Dương, tập trung vào các loài có giá trị kinh tế như cá nục jack mackerel và mực ống jumbo flying squid.

Bài trình bày cho thấy Trung Quốc tham gia thảo luận và thực thi các biện pháp bảo tồn (CMM) liên quan đến hạn ngạch tàu, hạn chế tổng tải trọng tàu, chia sẻ dữ liệu đánh bắt, giám sát bằng thiết bị theo dõi hành trình (VMS), quan sát viên và báo cáo khoa học. Việc tuân thủ những quy định này là bằng chứng cho thấy Trung Quốc đang nỗ lực điều chỉnh hành vi khai thác theo chuẩn mực quốc tế, đồng thời đáp ứng yêu cầu quản lý ngày càng chặt của SPRFMO.

2. Quản lý đội tàu khai thác xa bờ: Kiểm soát số lượng và tải trọng

Đối với nghề mực ống jumbo flying squid – một trong những nghề quan trọng nhất của tàu Trung Quốc tại khu vực SPRFMO – Trung Quốc chịu sự điều chỉnh bởi các mức trần về:

Số lượng tàu được phép hoạt động
Tổng tải trọng (GT) tàu mực
Trách nhiệm báo cáo và theo dõi
Hạn chế gia tăng công suất khai thác vượt mức lịch sử

Theo bảng công bố của SPRFMO, Trung Quốc có đội tàu lớn nhất (hơn 670 tàu), chiếm phần lớn công suất khai thác mực trên toàn vùng. Điều này buộc Trung Quốc phải duy trì mức độ quản lý nghiêm ngặt hơn để tránh vượt ngưỡng khai thác bền vững và giảm rủi ro bị chỉ trích về đánh bắt quá mức. Các quy định yêu cầu đội tàu không được vượt quá mức công suất hiện tại và phải báo cáo đầy đủ mọi thay đổi về danh sách tàu cho Ban Thư ký SPRFMO.

3. Tăng cường giám sát và thu thập dữ liệu

Một trong những phần quan trọng nhất của quản lý nghề cá hiện đại là hệ thống dữ liệu đầy đủ, chính xác và kịp thời. Trung Quốc thể hiện rõ nỗ lực này thông qua các cam kết:

Triển khai VMS 24/7 cho tất cả tàu hoạt động trong vùng SPRFMO
Báo cáo sản lượng theo tháng hoặc 15 ngày, đặc biệt khi sản lượng đạt 70% hạn mức
Cung cấp danh sách tàu cập nhật hàng năm
Bổ sung quan sát viên, hướng tới tăng tỷ lệ quan sát viên theo yêu cầu quốc tế

Đối với mực jumbo flying squid, Trung Quốc và các thành viên khác phải đảm bảo tối thiểu 5% ngày khai thác có quan sát viên. Từ năm 2027, mức quan sát viên trực tiếp phải đạt 5% và vào năm 2029, mức độ giám sát tổng hợp (bao gồm cả điện tử) phải tăng lên 10%. Những chỉ tiêu này phù hợp với xu hướng toàn cầu nâng cao tính minh bạch thông qua camera giám sát, công nghệ AI nhận dạng ngư cụ và quan sát viên điện tử.

4. Báo cáo khoa học và đánh giá nguồn lợi

Dữ liệu từ các quốc gia thành viên, bao gồm Trung Quốc, được chuyển đến Ủy ban Khoa học (Scientific Committee – SC) của SPRFMO. Trung Quốc chịu trách nhiệm:

Nộp báo cáo thường niên
Cung cấp dữ liệu quan sát viên
Tham gia đánh giá nguồn lợi jack mackerel và mực jumbo flying squid

SPRFMO nhấn mạnh vai trò của dữ liệu trong xây dựng các mô hình đánh giá trữ lượng. Trung Quốc cam kết tăng cường năng lực thu thập dữ liệu, cải thiện chất lượng báo cáo và phát triển các mô hình phù hợp với điều kiện đặc thù của hai loài này. Đây là tiền đề quan trọng để đưa ra khuyến nghị khoa học và định hướng hạn ngạch trong tương lai.

5. Quản lý sản lượng: Hạn ngạch và phân bổ trách nhiệm

Với cá nục Trachurus murphyi, SPRFMO đặt ra giới hạn tổng sản lượng khai thác từ năm 2025 là 1,419 triệu tấn. Trung Quốc được phân bổ mức sản lượng cụ thể theo bảng hạn ngạch. Đồng thời, khi bất kỳ thành viên nào đạt 70% hạn mức, Ban Thư ký SPRFMO sẽ thông báo để quốc gia đó tạm dừng hoặc điều chỉnh hoạt động nhằm tránh vượt trần.

Quy định cho phép các quốc gia chuyển nhượng hạn ngạch cho nhau trước ngày 31/12 hàng năm, tạo ra cơ chế linh hoạt trong khai thác. Tuy nhiên, Trung Quốc cũng chịu áp lực phải tuân thủ chặt chẽ hơn, vì đội tàu của họ hoạt động với quy mô lớn, dễ vượt hạn ngạch nếu không có cơ chế kiểm soát nội bộ hiệu quả.

6. Tạm ngừng khai thác tự nguyện – bước đi chiến lược để cải thiện hình ảnh quốc tế

Một điểm nổi bật trong bài trình bày là việc Trung Quốc áp dụng lệnh cấm khai thác tự nguyện trên vùng biển quốc tế. Kể từ năm 2020, Trung Quốc thử nghiệm và chính thức triển khai lệnh cấm đánh bắt 3 tháng trên một số vùng biển quốc tế:

Nam Đại Tây Dương
Bắc Thái Bình Dương
Bắc Ấn Độ Dương
Một số khu vực chưa nằm dưới quản lý của RFMO

Trong thời gian áp dụng moratoria, tất cả tàu mực và tàu kéo của Trung Quốc phải tạm ngừng hoạt động.

Đây là biện pháp chưa từng có tiền lệ đối với một quốc gia có đội tàu DWF lớn nhất thế giới, thể hiện nỗ lực giảm áp lực khai thác, đồng thời gửi tín hiệu tới cộng đồng quốc tế về cam kết cải thiện tính bền vững.

7. Hướng tới giảm áp lực khai thác thông qua nuôi trồng thủy sản

Một phần đáng chú ý của bài trình bày là đề cập đến hướng giải quyết dài hạn: phát triển nuôi trồng để giảm sản lượng khai thác tự nhiên.

Trung Quốc giới thiệu hai mô hình:

Nuôi thử nghiệm cá nục Nhật Bản (Trachurus japonicus) với công nghệ ương nuôi và nhân giống nhân tạo
Nuôi cá chỉ vàng Decapterus maruadsi – một loài khai thác phổ biến

Các mô hình này được áp dụng chủ yếu tại khu vực Đông Sơn (Dongshan), nơi Trung Quốc muốn quảng bá như hình mẫu chuyển đổi sinh kế. Trung Quốc cho rằng phát triển nuôi trồng biển có thể:

Giảm áp lực lên nguồn lợi tự nhiên
Đảm bảo nhu cầu tiêu thụ nội địa
Tạo thêm giá trị gia tăng
Góp phần ổn định nguồn cung xuất khẩu

Việc chuyển trọng tâm từ khai thác sang nuôi trồng phản ánh xu hướng chung của ngành thủy sản toàn cầu và là bước đi chiến lược của Trung Quốc nhằm đối phó với các cáo buộc khai thác quá mức.

8. Tăng cường giám sát điện tử và ứng dụng công nghệ

Bài trình bày đặc biệt nhấn mạnh giám sát điện tử (EM) là xu hướng không thể tránh khỏi. Trung Quốc cho rằng:

Giám sát điện tử giúp giảm gánh nặng chi phí cho doanh nghiệp so với quan sát viên truyền thống.
Công nghệ giúp thu thập dữ liệu liên tục, nâng cao độ chính xác của mô hình đánh giá nguồn lợi.
EM là công cụ quan trọng để đáp ứng yêu cầu minh bạch từ các RFMO và thị trường quốc tế.

Trung Quốc cam kết tăng cường đầu tư và phổ cập hệ thống này trong những năm tới.

9. Hướng phát triển tương lai: Nghiên cứu khoa học và điều chỉnh chiến lược quản lý

Outlook 4 từ bài trình bày đưa ra ba định hướng lớn:

Cải thiện số lượng và chất lượng dữ liệu để nâng cao độ chính xác của đánh giá trữ lượng
Phát triển mô hình phù hợp với từng loài chủ lực
Xây dựng chiến lược quản lý thích ứng với biến động môi trường, biến đổi khí hậu và sự thay đổi của ngành sản xuất

Điều này cho thấy Trung Quốc đã nhận thức rõ thách thức môi trường và kinh tế – xã hội, đồng thời coi khoa học là nền tảng của chính sách quản lý.

10. Kêu gọi hợp tác và mở cửa chia sẻ kinh nghiệm

Trong phần kết luận, Trung Quốc bày tỏ mong muốn:

Tăng cường hợp tác để thu hẹp khoảng cách giữa lý thuyết quản lý và thực tiễn khai thác
Chào đón các nước đến tham quan mô hình nuôi trồng thay thế khai thác tại Đông Sơn
Mở rộng đối thoại về quản lý nghề cá xuyên biên giới

Đây là thông điệp mang tính đối ngoại, hướng tới tạo dựng hình ảnh thân thiện và hợp tác của Trung Quốc trong lĩnh vực nghề cá quốc tế.

KẾT LUẬN

Qua bài trình bày, có thể thấy Trung Quốc đang nỗ lực tái cơ cấu quản lý nghề cá theo hướng minh bạch hơn, khoa học hơn và gắn kết chặt chẽ với các yêu cầu quốc tế. Dù còn tồn tại nhiều tranh luận về mức độ hiệu quả của các biện pháp, nhưng không thể phủ nhận rằng Trung Quốc đã đưa ra nhiều chính sách có tính hệ thống, từ hạn chế tàu, tăng cường giám sát, phát triển nuôi biển đến tham gia đánh giá nguồn lợi theo chuẩn RFMO.

Trong tương lai, hiệu quả thực tế của những biện pháp này sẽ phụ thuộc vào mức độ tuân thủ, khả năng phối hợp giữa các cơ quan trong nước và sự hợp tác của cộng đồng quốc tế. Dẫu vậy, những tín hiệu tích cực cho thấy Trung Quốc đang từng bước chuyển từ “số lượng” sang “chất lượng”, từ “khai thác” sang “quản lý bền vững”, phù hợp với xu thế toàn cầu hóa trách nhiệm trong nghề cá.

Chia sẻ: