(vasep.com.vn) Mới đây, Chính quyền bang Santa Catarina của Brazil đã ban hành biện pháp hành chính nhằm hạn chế việc lưu thông và tiêu thụ sản phẩm cá rô phi có xuất xứ từ Việt Nam trên địa bàn bang này. Quyết định này áp dụng cho tất cả các dạng sản phẩm cá rô phi – tươi, đông lạnh, nguyên con hay phi lê – với mục tiêu bảo vệ ngành nuôi trồng cá rô phi địa phương khỏi nguy cơ xâm nhiễm virus Tilapia Lake Virus (TiLV) mà họ cho là có thể gây thiệt hại nặng cho sản xuất thủy sản.
Việc chính quyền bang Santa Catarina (Brazil) đơn phương ban hành và thúc đẩy các biện pháp hạn chế lưu thông, tiêu thụ cá rô phi nhập khẩu từ Việt Nam đang làm dấy lên nhiều quan ngại trong cộng đồng doanh nghiệp và giới quan sát thương mại quốc tế. Động thái này diễn ra trong bối cảnh Chính phủ Liên bang Brazil đã chính thức cho phép nhập khẩu cá rô phi Việt Nam (kể từ tháng 4/2025), đồng thời quan hệ kinh tế – thương mại Việt Nam – Brazil đang trên đà phát triển mạnh mẽ.
Lo ngại dịch bệnh – lý do gây tranh cãi
Theo truyền thông Brazil, chính quyền bang Santa Catarina bày tỏ lo ngại rằng cá rô phi nhập khẩu từ Việt Nam có thể mang virus TiLV – một loại virus từng gây thiệt hại cho ngành nuôi rô phi tại một số quốc gia. Từ đó, bang này tìm cách ngăn chặn việc phân phối cá rô phi Việt Nam trên địa bàn, bất chấp việc Bộ Nông nghiệp Brazil (MAPA) đã hoàn tất quy trình đánh giá rủi ro và phê duyệt nhập khẩu ở cấp liên bang.
Các chuyên gia và doanh nghiệp cho rằng lập luận của Santa Catarina thiếu cơ sở khoa học và kỹ thuật, bởi đến nay không có bất kỳ kết luận chính thức nào của cơ quan thẩm quyền Brazil ở cấp liên bang xác nhận cá rô phi Việt Nam tiềm ẩn rủi ro về dịch bệnh (bao gồm TiLV). Trên thực tế, sản phẩm cá rô phi xuất khẩu từ Việt Nam tuân thủ nghiêm ngặt các tiêu chuẩn an toàn vệ sinh dịch tễ, thú y và thương mại quốc tế, phù hợp với quy định của Tổ chức Thú y Thế giới (WOAH/OMSA) và các yêu cầu của phía Brazil.
Lệnh cấm mang tính đơn phương, bất hợp lý
Theo một số doanh nghiệp, việc chính quyền cấp bang áp đặt các biện pháp hạn chế thương mại trong khi thẩm quyền quản lý nhập khẩu thuộc về Chính phủ Liên bang Brazil là không phù hợp với pháp luật Brazil và các nguyên tắc của WTO. Doanh nghiệp nhấn mạnh rằng các biện pháp này không chỉ gây thiệt hại trực tiếp cho nhà xuất khẩu Việt Nam, mà còn tạo tiền lệ xấu về rào cản thương mại địa phương, ảnh hưởng tới môi trường thương mại minh bạch giữa hai nước.
Santa Catarina là bang xuất khẩu lớn các mặt hàng thịt và ngũ cốc sang Việt Nam. Việc áp dụng các biện pháp mang tính bảo hộ địa phương, thiếu cơ sở khoa học, có thể làm tổn hại nguyên tắc có đi có lại trong quan hệ thương mại song phương, nhất là trong bối cảnh Việt Nam – Brazil đang thúc đẩy hợp tác sâu rộng hơn.
Xuất khẩu cá rô phi Việt Nam sang Brazil: Bước tiến mới nhiều triển vọng
Brazil hiện là đối tác thương mại lớn nhất của Việt Nam tại khu vực Mỹ Latin. Kim ngạch song phương tăng nhanh, từ 1,53 tỷ USD năm 2011 lên 7,7 tỷ USD năm 2024, với mục tiêu đạt 10 tỷ USD năm 2025 và 15 tỷ USD năm 2030. Trong cơ cấu xuất khẩu của Việt Nam sang Brazil, thủy sản là một trong những nhóm hàng chủ lực.
Tháng 11/2025, Việt Nam đã xuất khẩu lô hàng cá rô phi đầu tiên với quy mô 700 tấn sang Brazil thông qua Tập đoàn JBS – tập đoàn thực phẩm lớn nhất nước này. Sự kiện này được đánh giá là cột mốc quan trọng, đánh dấu việc Brazil chính thức mở cửa thị trường cho cá rô phi, cá tra, basa Việt Nam theo cam kết cấp cao giữa lãnh đạo hai nước bên lề Hội nghị Thượng đỉnh BRICS mở rộng tại Rio de Janeiro.
Các lô hàng cá rô phi Việt Nam dự kiến được phân phối vào hệ thống siêu thị, kênh Horeca và chuỗi giới thiệu sản phẩm của JBS, mở ra triển vọng lớn cho ngành cá rô phi Việt Nam tại thị trường hơn 200 triệu dân.
Theo số liệu của Hải quan Việt Nam, tính tới tháng 11/2025, XK cá rô phi Việt Nam sang Brazil đạt hơn 3,6 triệu USD, ghi nhận tăng trưởng 4 con số so với cùng kỳ năm 2024.
Rủi ro từ rào cản địa phương
Trong bối cảnh đó, động thái của bang Santa Catarina bị đánh giá là đi ngược xu thế mở cửa thị trường, có nguy cơ ảnh hưởng tiêu cực đến nỗ lực đa dạng hóa thị trường xuất khẩu của Việt Nam, cũng như làm suy yếu niềm tin của doanh nghiệp hai bên khi Việt Nam và Brazil đang hướng tới đàm phán Hiệp định thương mại ưu đãi (PTA) và xa hơn là hợp tác với khối MERCOSUR.
Nhiều ý kiến cho rằng, vấn đề này cần được xử lý thông qua đối thoại ở cấp liên bang và kênh ngoại giao, nhằm khẳng định rõ cơ sở khoa học, thẩm quyền quản lý và các cam kết quốc tế của Brazil, qua đó bảo vệ lợi ích chính đáng của doanh nghiệp và duy trì môi trường thương mại ổn định giữa hai nền kinh tế đang bổ trợ lẫn nhau.