(vasep.com.vn) Đại dịch COVID-19 đã khiến nhu cầu tôm của thế giới giảm trong năm 2020. Thương mại bán lẻ tôm ở nhiều quốc gia tăng mạnh mẽ trong khi ngành dịch vụ thực phẩm lại phải hứng chịu những tổn thương lớn lao. Đó là nét nổi bật của thị trường tôm toàn cầu trong năm 2020 vừa qua.
Sản xuất tôm
Mùa tôm tại châu Á năm 2020 bị trì trệ do bùng phát dịch COVID-19. Sau vụ thu hoạch một cách hoảng hốt đầu mùa tháng 4/2020, việc thả giống trong ao bị ngưng lại ở hầu hết các nước sản xuất tôm, điều đó dẫn tới thời gian nuôi bị hãm ép. Người nuôi tôm áp dụng nuôi tôm mật độ thấp do giá bán tôm nguyên liệu thấp kéo dài cho tới tháng 8/2020.
Tại Ấn Độ, nguồn nguyên liệu tôm bị thiếu hụt trong 5 tháng (từ tháng 4-8/2020) trong khi giá tôm vẫn ở mức thấp kỷ lục do nhu cầu từ ngành dịch vụ thực phẩm toàn cầu giảm mạnh. Tại Việt Nam và Indonesia, tình hình khá hơn, các nhà chế biến và XK tập trung đẩy mạnh sản phẩm giá trị gia tăng, chuyển sang bao bì bán lẻ để thích ứng với thay đổi của thị trường.
Sản lượng nuôi tôm của Thái Lan năm 2020 thấp so với năm 2019 đã ảnh hưởng đến nguồn cung nguyên liệu thô cho chế biến xuất khẩu. Người nông dân Thái Lan trải qua một năm nản lòng vì giá bán tôm thấp và ngành du lịch cũng lao dốc. Tại Trung Quốc, sản lượng tôm nuôi nội địa cũng giảm trong năm 2020 do dịch bệnh tôm và điều kiện thời tiết bất lợi.
Mỹ La-tinh
Kể từ giữa tháng 3/2020, sản lượng tôm nuôi ở Ecuador chậm lại đáng kể do dịch COVID-19 bùng phát tại vùng nuôi và chế biến chính - Guayaquil, giá xuất khẩu và xuất khẩu giảm kỷ lục, nhu cầu nhập khẩu biến động từ thị trường hàng đầu của Ecuador là Trung Quốc. Để giảm thiệt hại, nông dân Trung Quốc đã chuyển sang nuôi mật độ thấp khiến nguồn cung giảm trong 3 tháng (từ tháng 7 - 9/2020). Sản lượng bắt đầu phục hồi kể từ tháng 10/2020.
Tổng sản lượng tôm đỏ (Pleoticus muelleri) 9 tháng đầu năm 2020 ở Argentina giảm 27% so với cùng kỳ năm 2019, khiến xuất khẩu giảm và giá tăng.
Thương mại quốc tế
Ngành tôm thế giới có sự chuyển dịch mạnh mẽ trong các kênh tiêu thụ. Nhu cầu bán lẻ tăng mạnh, ngành kinh doanh ăn uống giảm từ 70-80% trong 3 tháng (từ tháng 4-6/2020). Mặc dù hoạt động kinh doanh ăn uống được cải thiện hơn trong những tháng mùa hè ở Bắc Mỹ và châu Âu, xong các nhà hàng cũng chỉ dám hoạt động ở mức 25-30% công suất tuân theo các biện pháp giãn cách xã hội bắt buộc. Nhu cầu đi lại bằng đường hàng không cũng giảm đáng kể một phần tác động lên sức tiêu thụ tôm giảm.
Từ tháng 4 - 8/2020, bất chấp những hạn chế này, thương mại tôm toàn cầu vẫn tương đối ổn định, nguồn cung giảm, đặc biệt là từ châu Á. Nhập khẩu tôm ở hai thị trường lớn nhất thế giới là Trung Quốc và Mỹ tăng vọt, doanh số bán lẻ cao kỷ lục.
Xuất khẩu
Nửa đầu năm 2020, nguồn cung từ hai nhà xuất khẩu hàng đầu là Ecuador và Indonesia tăng. Giá tôm XK của Ecuador thấp kỷ lục đã thu hút rất nhiều các nhà NK Mỹ, trong khi xuất khẩu tôm chế biến của Indonesia tăng. Xuất khẩu sản phẩm tôm chế biến tăng ở nhiều thị trường nguồn cung (trừ Thái Lan và Trung Quốc). Xuất khẩu tôm nấu chín, đông lạnh ở Ấn Độ và Indonesia cũng cao hơn 35% so với cùng kỳ năm 2019.
Xuất khẩu tôm biển khai thác tự nhiên của Argentina giảm 16% xuống còn 45.000 tấn do sản lượng khai thác thấp hơn.
Nhập khẩu
Nửa đầu năm 2020, Trung Quốc trở thành nhà nhập khẩu tôm hàng đầu thế giới. Nhập khẩu tôm trong thời gian này cũng tăng nhẹ ở Mỹ, nhưng giảm ở EU, Nhật Bản, Canada và nhiều thị trường mới nổi khác trên thế giới. Nhu cầu tôm chế biến gia của Hoa Kỳ tăng, trong khi tôm nguyên con và tôm không vỏ vẫn là sản phẩm chiếm ưu thế trong nhập khẩu của Trung Quốc. Nhập khẩu vào Việt Nam (đối với hàng tái xuất) đã giảm kỷ lục, chỉ đạt 22.000 tấn, thấp hơn 75% so với nửa đầu năm 2019. Sự sụt giảm này có thể là do sự kiểm soát chặt chẽ hàng NK của Trung Quốc.
EU
Bị ảnh hưởng nặng nề vì khủng hoảng COVID-19, tiêu thụ tôm ở châu Âu yếu ớt trong nửa đầu năm 2020. Khác với Mỹ và Trung Quốc, nhu cầu bán lẻ ở ở EU thấp, trong khi sức mua của các nhà hàng - vốn là kênh tiêu thụ chính cũng bị thu hẹp.
Trong nửa đầu năm 2020, nhập khẩu tôm của EU giảm 6,3% ở mức 341.651 tấn, trong đó 70.000 tấn sản phẩm chế biến (-10,6%).
Nhưng trong những tháng hè, nhu cầu tôm được cải thiện ở các thị trường Bắc Âu nhờ doanh số bán hàng ở các nhà hàng tăng. Người dân ở nhà trong kỳ nghỉ hè và chọn dùng bữa tại các nhà hàng địa phương.
Trung Quốc
Từ tháng 4-9/2020, tiêu thụ tôm tại nhà tốt. Quý 1/2020, lượng tôm tồn kho ở thị trường nội địa, bắt đầu từ tháng 5/2020, Trung Quốc nới lỏng các biện pháp giãn cách nên lượng hàng NK đạt đỉnh vào tháng 6/2020 ở mức 80.000 tấn. Tính tới hết tháng 6/2020, tổng lượng tôm NK của Trung Quốc đạt 382.000 tấn, trong đó Ecuador chiếm 53,7% thị phần. Việc ba công ty tôm Ecuador tạm ngừng xuất khẩu sang Trung Quốc khiến nhập khẩu từ nguồn này giảm mạnh trong tháng 7 và tháng 8/2020. Theo Bộ Sản xuất, Ngoại thương, Đầu tư và Thủy sản Ecuador, xuất khẩu tôm sang Trung Quốc đã trở lại bình thường từ tháng 9/2020. Trung Quốc cũng tăng NK từ nhiều thị trường nguồn cung tôm khác (từ Ấn Độ).
Mỹ
Ngành dịch vụ thực phẩm của Mỹ chiếm thị phần đáng kể về doanh số bán tôm (75%) trong những năm trước đã bị sụt giảm doanh thu 70 - 80% trong tháng 4-5/2020 do COVID-19. Trong suốt mùa hè, doanh số bán tôm tăng lên vì nhiều nhà hàng trên nước Mỹ chuyển mô hình kinh doanh Take-away và giao hàng tận nơi (Delivery Services). Tuy nhiên, nhà hàng cũng chỉ hoạt động 25% công suất do thực hiện các biện pháp giãn cách.
Năm 2020, doanh số bán lẻ tôm của Mỹ tăng rất mạnh, ước tính có thể tăng lên 30 - 35% tổng số bán tôm, so với 25% của các năm bình thường. Tuy nhiên, doanh số bán lẻ tôm tăng không đủ bù đắp cho sự thiếu hụt trong ngành kinh doanh thực phẩm. Thu nhập người dân giảm do tỷ lệ thất nghiệp gia tăng và bất an kinh tế hạn chế nhu cầu tôm trên thị trường Mỹ.
Nửa đầu năm 2020, tổng nhập khẩu tôm của Hoa Kỳ tăng nhẹ (+ 2,6%) do nhu cầu sản phẩm nguyên liệu giảm. Đặc biệt, nhu cầu của người tiêu dùng đối với tôm bóc vỏ thường được sử dụng trong các nhà hàng thấp hơn. Nhập khẩu tôm chế biến tăng 13% so với cùng kỳ năm 2019 lên 73.000 tấn.
Tổng nhập khẩu tôm tăng 6,5% trong 8 tháng đầu năm 2020 cho thấy xu hướng nhu cầu ổn định trên thị trường Mỹ trong những tháng mùa hè.
Nhật Bản
Nhu cầu của người tiêu dùng tôm ở Nhật Bản vẫn giảm trong thời gian tiêu thụ cao từ tháng 4 - 5 và cả trong những tháng mùa hè. Ngay cả khi giá tôm thế giới thấp, nhập khẩu nửa đầu năm 2020 cũng giảm 4% ở mức gần 90.000 tấn so với 93.400 tấn cùng kỳ năm 2019. Xu hướng tiêu cực cũng tiếp tục kéo dài từ tháng 1-8/2020 với lượng nhập khẩu giảm 3,7% xuống 128.215 tấn .
Châu Á và các thị trường khác
Việc hạn chế di chuyển và các biện pháp cách ly xã hội đã khiến NK tôm ở nhiều thị trường trong khu vực giảm. Trong nửa đầu năm 2020, Hàn Quốc, Hồng Kông, Singapore, Úc và New Zealand đều cho thấy nhập khẩu giảm. Ngược lại, tại Ấn Độ, doanh thu bán trực tuyến sản phẩm tôm tươi và đông lạnh nội địa tăng đáng kể ở nhiều thành phố lớn. Xu hướng tương tự ở Thái Lan và Malaysia.
Giá cả
Giá tôm thế giới duy trì ở mức thấp cho đến tháng 8/2020. Ecuador là quốc gia bị ảnh hưởng nặng nề nhất khi giá giảm xuống mức thấp kỷ lục vào tháng 7 sau lệnh cấm nhập khẩu một phần từ Trung Quốc. Tuy nhiên, từ tháng 9 trở đi giá bắt đầu phục hồi. Xu hướng này tiếp tục cho đến tháng 1/2021.
Kết luận
Việc thả giống tôm muộn năm 2020 dẫn đến nguồn cung thấp cho tới cuối năm, đặc biệt ở khu vực không bị ảnh hưởng của mùa đông (Indonesia, Malaysia, miền nam Thái Lan, các bang Andhra và Tamil Nadu ở Ấn Độ). Tuy nhiên, mùa thấp điểm sẽ kéo dài từ tháng 11 đến tháng 2 ở Trung Quốc, các vùng phía đông của Ấn Độ, Việt Nam, Thái Lan, Myanmar và Bangladesh. Sản lượng tôm nuôi ở châu Á năm 2020 được cho là thấp hơn từ 15 - 20% so với năm 2019.
Tại Trung Quốc, Tết trung thu và kỳ nghỉ lễ Quốc khánh vào tháng 10 đã tạo động lực lớn cho thị trường tôm khi lượng ăn ngoài trời tăng đáng kể. COVID-19 vẫn hoành hành ở Mỹ và Châu Âu, nhiều người tiêu dùng Trung Quốc đã chọn đi du lịch trong nước. Tồn kho tôm đông lạnh tại Trung Quốc giảm cũng hỗ trợ nhập khẩu trong những tháng cuối năm 2020. Nhập khẩu của Mỹ tăng trong quý 3/2020 cho phép cung cấp đủ hàng dự trữ cho tiêu dùng cuối năm. Trong khi đó, doanh số nhà hàng chậm lại trong những tháng mùa đông. Xu hướng tiêu dùng tương tự ở châu Âu và Nhật Bản và nhu cầu có cải thiện trong giai đoạn Giáng sinh hay năm mới.
Từ tháng 9/2020, giá bán tôm châu Á và Ecuador đã chạm đáy. Nguồn cung thiếu hụt theo mùa ở châu Á và nhu cầu tốt từ Trung Quốc cho đến Tết Nguyên đán 2021 có thể dẫn đến tăng giá. Khi Trung Quốc dỡ bỏ lệnh cấm đối với tôm Ecuador, nhập khẩu của Trung Quốc từ nước này có thể sẽ tăng trong những tháng tới. Trong khi đó, kênh bán hàng thương mại điện tử và giao hàng tận nhà ở các nước nhập khẩu và sản xuất đã mở ra cơ hội tiếp thị và bán hàng mới trên toàn thế giới. Xu hướng này sẽ tiếp tục trong dài hạn trong năm 2021.
(Theo Globefish)