Gần một năm sau khi chính quyền Donald Trump áp thuế quan cao nhất kể từ thập niên 1930, thương mại toàn cầu đang trải qua những thay đổi âm thầm nhưng rõ rệt. Các dòng hàng hóa, quan hệ đối tác và quyết định đầu tư được tái thiết khi các quốc gia và doanh nghiệp tìm cách né “cú sốc thuế” từ nền kinh tế lớn nhất thế giới.
Dòng chảy hàng hóa đã đảo chiều ở nhiều nơi: Canada nhập khẩu ô tô từ Mexico thay vì Mỹ; Trung Quốc giảm mua đậu tương từ nông dân Mỹ, tăng nhập từ Nam Mỹ; Ấn Độ và Trung Quốc nối lại trao đổi đất hiếm. Nhiều nước nhỏ cũng tìm hướng mới: Peru mở rộng thị trường châu Á cho quả việt quất, Lesotho chuyển hướng xuất khẩu may mặc sang châu Á, châu Âu và châu Phi.
Nhờ hoạt động “chạy hàng trước thuế”, WTO nâng dự báo tăng trưởng thương mại hàng hóa năm 2025 từ 0,9% lên 2,4%. Tuy nhiên, IMF dự báo giai đoạn 2025–2026 chỉ đạt trung bình 2,9%, thấp hơn mức 3,3% dự kiến trước đó, cho thấy áp lực từ thuế quan vẫn hiện hữu.
Trong bối cảnh này, các hiệp định thương mại song phương và khu vực trở thành bộ đệm quan trọng. EU đẩy nhanh phê chuẩn Mercosur, ký FTA với Indonesia, tái khởi động đàm phán với Australia. Các doanh nghiệp Trung Quốc cũng tích cực tìm thị trường mới tại ASEAN, EU và châu Phi, bù đắp cho xuất khẩu sang Mỹ giảm tới 33% trong tháng 8.
Tuy nhiên, xu hướng chuyển từ thương mại đa phương sang mô hình “mạnh được yếu thua” tiềm ẩn rủi ro cho các nền kinh tế nhỏ, theo các chuyên gia. Trong khi Mỹ trở nên đắt đỏ hơn, các nền kinh tế còn lại tranh thủ cơ hội, tái định hình cấu trúc thương mại để giảm phụ thuộc vào một thị trường duy nhất và tăng tính linh hoạt toàn cầu.