Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên Hợp Quốc (FAO) đã cảnh báo rằng lệnh cấm hoàn toàn nhập khẩu cá từ Nga có thể khiến Liên minh châu Âu (EU) đối mặt với tình trạng thiếu hụt các sản phẩm cá, đặc biệt là cá viên và phi lê, điều này có thể ảnh hưởng đặc biệt nghiêm trọng đến Đức – nơi có các nhà máy sản xuất các sản phẩm bán thành phẩm như cá viên và phi lê.
FAO đã đưa ra cảnh báo này trong một bản đánh giá về thị trường cá toàn cầu, công bố vào tháng 2 năm 2025. Theo đó, lệnh cấm nhập khẩu cá của Nga vào EU, một phần trong các biện pháp trừng phạt mới nhằm đáp trả hành động của Nga tại Ukraine, có thể dẫn đến tình trạng thiếu hụt các sản phẩm cá phổ biến, như cá viên. Đức, quốc gia nhập khẩu cá và thủy sản từ Nga lớn nhất EU, có thể bị ảnh hưởng nặng nề nhất. FAO chỉ ra rằng: "Lệnh cấm được đề xuất có thể gây thiếu hụt các sản phẩm cá phổ biến như cá viên và ảnh hưởng đến việc làm trong ngành thực phẩm."
Vào tháng 8 năm 2024, EU bắt đầu thảo luận về việc hạn chế nhập khẩu cá từ Nga như một phần của gói trừng phạt mới đối với Nga. Các quốc gia vùng Baltic, đặc biệt là Litva, đã mạnh mẽ ủng hộ việc áp dụng lệnh cấm này. Trước đó, vào mùa xuân năm 2022, EU đã cấm nhập khẩu hải sản, trứng cá muối và động vật giáp xác từ Nga, và việc thắt chặt lệnh cấm hiện đang được bàn luận tại Brussels. Cá không được đưa vào gói trừng phạt thứ 15 của EU vào cuối năm ngoái, cũng như trong gói trừng phạt thứ 16 được thông qua vào tháng 2 năm 2025.
Nga hiện là nhà cung cấp cá minh thái chính cho các quốc gia EU, và nhiều nhà chế biến châu Âu, đặc biệt là ở Đức, đã thừa nhận sự phụ thuộc vào nguồn cung cấp này. Stefan Meyer, Tổng giám đốc Hiệp hội Công nghiệp Cá Đức, cho biết: "Nếu nguồn cung cá minh thái từ Nga bị cắt đứt hoàn toàn do lệnh trừng phạt, hiện tại sẽ không có nguồn thay thế nào."
Tại sao cá minh thái lại quan trọng đối với Đức và EU?
Đức là một trong những nước tiêu thụ cá minh thái chính trên thế giới. Theo ông Alexey Buglak, Chủ tịch Hiệp hội Cá Minh Thái (ADM), Đức từ lâu đã là nước nhập khẩu chính của phi lê cá minh thái, với các nhà máy lớn nhất EU sản xuất cá viên và phi lê tẩm bột, những sản phẩm bán thành phẩm phổ biến nhất tại châu Âu. Phần lớn các sản phẩm do các nhà máy này sản xuất được tiêu thụ trong nước, nhưng một lượng lớn cũng được cung cấp cho các quốc gia EU khác. Trong giai đoạn 2020-2023, Đức nhập khẩu khoảng 130-135 nghìn tấn phi lê cá minh thái mỗi năm, chiếm 50-55% tổng lượng nhập khẩu của EU.
Tuy nhiên, vào năm 2024, lượng nhập khẩu phi lê cá minh thái vào EU đã giảm 17%, xuống còn 217,3 nghìn tấn, với trị giá giảm 33% xuống còn 602 triệu euro. Đặc biệt, nguồn cung cho Đức giảm mạnh hơn nữa, xuống còn 95 nghìn tấn, chiếm khoảng 45% tổng nhập khẩu của EU, mức thấp nhất trong hơn một thập kỷ qua. Điều này chủ yếu là do lệnh trừng phạt đối với Nga, khiến giá nguyên liệu thô tăng cao.
Theo dữ liệu của ADM, Hoa Kỳ đã trở thành nhà cung cấp phi lê cá minh thái chính của EU trong năm 2024, chiếm 36% thị phần. Trái ngược với các nhà cung cấp khác như Trung Quốc và Nga, Hoa Kỳ có sản phẩm được miễn thuế khi xuất khẩu vào EU, nhưng giá cả lại cao hơn so với trước khi lệnh trừng phạt đối với Nga được áp dụng. Mặc dù giá cao hơn, các nhà chế biến ở EU không còn lựa chọn nào khác ngoài việc sử dụng phi lê cá minh thái từ Hoa Kỳ và Nga vì chỉ có hai quốc gia này có khả năng cung cấp phi lê từ cá tươi ngay sau khi đánh bắt.
Những tác động của lệnh trừng phạt đối với người tiêu dùng và ngành công nghiệp
Chủ tịch Hiệp hội Các nhà chế biến Cá Nga (VARPE), German Zverev, cho biết, do thiếu nguồn cung cá minh thái, các doanh nghiệp châu Âu đang phải chịu thêm chi phí và giá thành sản phẩm tăng cao, làm giảm lợi nhuận và tăng giá bán cuối cùng cho người tiêu dùng. Cũng theo ông Zverev, các công ty chế biến thực phẩm nhanh tại EU đã bắt đầu thay thế cá minh thái bằng các loài cá khác, đặc biệt là cá tra, mặc dù loại cá này có hương vị và giá trị dinh dưỡng kém hơn.
Tình hình tiêu thụ cá minh thái tại Nga
Trong khi đó, tại Nga, tiêu thụ cá minh thái đang ở mức cao nhất trong hai thập kỷ qua. Lượng tiêu thụ cá minh thái đã đạt 4 kg/người/năm vào năm 2024, nhờ vào sự gia tăng sản lượng đánh bắt và các chiến dịch quảng cáo thúc đẩy nhu cầu trong nước.
Cuộc khảo sát của Eurobarometer vào tháng 2 năm nay cho thấy rằng giá cả là yếu tố quyết định quan trọng nhất đối với người tiêu dùng khi mua cá tại EU, với 55% người tiêu dùng cho biết họ chú ý đến giá cả khi quyết định mua sản phẩm.