(vasep.com.vn) Mấy năm trước tôi có bài viết chuyện này. Tuy nhiên, dưới đây là suy nghĩ cho những chuyện cụ thể xảy ra gần nhất, mang tính cập nhật và chút tính… thời sự. Với khả năng có hạn, tôi gói gọn chuyện này xoay quanh con tôm và chút xíu liên quan con cá tra.
Từ tháng 6/2021 về trước, khi tình hình Covid-19 tại Ấn Độ, Indonesia căng thẳng, tôi trao đổi nội bộ trong doanh nghiệp (DN) tôm chỗ tôi, đưa ra nhận định, đánh giá để đề ra sách lược kinh doanh. Sự gãy đổ chuỗi cung ứng ở hai cường quốc tôm sẽ là cơ hội tốt cho tôm Việt Nam rộng đường bơi. Cân đối cung cầu khiến giá tiêu thụ sẽ tăng, vậy là hạn chế ký hợp đồng mua bán sớm, chỉ đủ cho dự phòng ngắn, khoảng tháng thôi.
Đúng vậy, do nhu cầu tăng, các DN tôm ta ký nhiều hợp đồng khiến giá tôm thương phẩm từ người nuôi tăng khá mạnh ngay cao điểm thu hoạch, người nuôi phấn khởi với giá tôm tháng 6, tháng 7 vừa qua. Nhưng từ giữa tháng 7, dịch bùng phát ở ĐBSCL - nơi tập trung nhiều DN chế biến, XK tôm, khiến năng lực chế biến hàng ngày của DN toàn vùng giảm không còn phân nửa.
Song song, không ngờ tôm Ecuador trúng tốt, nước họ đang ổn về dịch nên tôm Ecuador “choáng hết chỗ” thiếu hụt của tôm Ấn Độ ở thị trường Hoa Kỳ. Giá tiêu thụ có tăng nhưng không như dự tính. Các DN tôm mua giá tôm thương phẩm khá cao 2 tháng trước tính ra hiệu quả không đáng kể, thậm chí lỗ.
Khi DN tôm thu hẹp sản xuất, giá tôm thương phẩm sụt giảm 20-30% khiến người nuôi đã vất vả lại được khuyến mại thêm sự buồn bã. Có người suy nghĩ cho rằng các DN tôm đang tìm cơ hội kinh doanh, trong “nguy” của người nuôi các DN tìm “cơ” thông qua giá mua giảm, thu lợi! Thực ra có nhiều yếu tố khiến giá tôm giảm mạnh. Trong đó yếu tố như bất lợi lưu thông do phong tỏa làm tăng phí cho các nhà thu mua; yếu tố các DN tôm tăng quá nhiều chi phí trong hoàn cảnh sản xuất thu hẹp nên buộc người nuôi “chia lửa”.
Bên nào cũng có cái lý bào chữa cho suy nghĩ, hành động của mình. DN chỗ tôi mua giá cũng mềm, nhưng kiểm tra tháng 8 đầy khó khăn này, thay vì lãi như mọi năm, nay có thêm dấu trừ ở đầu con số, chuyện hiếm hoi xảy ra lúc cao điểm nguyên liệu! Thôi tất cả đổ đầu covid, nó gây thiệt hại vô chừng cho bất cứ ai, bất kỳ lúc nào! Nhất là nó gây “lục đục” hai mắc xích gần gũi trong giá trị con tôm là người nuôi và nhà chế biến thì không hay lắm!
Thông tin do phong tỏa, người nuôi khó tiếp cận các nguồn lực để thả nuôi vụ 2 trong năm nay nên sẽ thiếu hụt trầm trọng nguyên liệu tôm cho chế biến từ quý 4 năm nay và đầu năm sau. Trong cái khó này cũng ló… cơ hội kinh doanh! Đó là do thiếu hụt, giá tôm thương phẩm sẽ tăng, vậy ráng vượt khó đẩy mạnh nuôi tôm, đón dầu cơ hội! Nói nghe dễ nhưng làm không dễ. Bởi đang mùa mưa, không phải lúc thuận lợi tôm nuôi phát triển. Bởi mưa sẽ gây xáo trộn môi trường ao nuôi khiến tôm bị rủi ro hơn. DN chỗ tôi nổi tiếng đi ngược gió. Gần cuối tháng 8 vừa qua, trại nuôi của DN tôi đả thả giống cho 320 ao tôm. Bây giờ là nín thở chờ kết quả… tìm cơ hội kinh doanh. Nhưng chỗ tôi không chỉ “cầu trời độ” mà luôn kiểm soát tất cả ao nuôi thương xuyên, kịp thời xử lý mọi rủi ro. Tín hiệu rất tốt cho các ao thả đầu tiên từ cuối tháng 7.
Tôi đọc tin thấy bão Ida đã càn quét dữ dội làm tràn dầu vịnh Mexico. Chính quyền Hoa Kỳ phải đọc 350 báo cáo và khẩn trương xử lý. Mức tràn dầu trầm trọng khiến tôi nhớ lại sự cố hãng khai thác dầu BP làm tràn dầu trên vịnh này năm 2009 làm cho việc khai thác hải sản trên vịnh bị hạn và người tiêu dùng sợ sản phẩm mua bị ô nhiễm nên không mua sản phẩm. Vịnh Mexico cung cấp khoảng 300.000 tấn tôm nâu hàng năm. Sự cố trên khiến tôm sú cỡ lớn Việt Nam đang tồn kho sau khủng hoảng kinh tế 2008 được tiêu thụ hết một cách nhanh chóng. Nay, không biết lịch sử có lặp lại? Phải có thông tin đủ hơn nữa để đánh giá có phải là một cơ hội kinh doanh hay không?! Cơ hội này nếu diễn ra, ngành tôm ta sẽ thu lợi không nhỏ.
Chế biến thủy sản nói chung, chế biến tôm nói riêng là ngành lao động khá nặng nhọc vì lạnh nên khó thu hút lao động cho dù thu nhập có khá hơn một số ngành khác. Chuyện này cũng tác động đến những nhà điều hành DN tôm, không dám mở rộng quy mô sản xuất quá lớn vì ngại thiếu hụt lao động, sẽ gây lãng phí đầu tư, tiền vay ngân hàng phải trả lãi.
Dự báo Covid-19 còn tác động tới mọi mặt của cả thế giới dài dài. Người lao động ít nhiều suy nghĩ, không còn mạnh dạn đi làm xa, tốt hơn kiếm việc gần cho an tâm… phòng chống dịch. Sự thay đổi suy nghĩ này là cơ hội kinh doanh cho các DN thủy sản. Nuôi tôm, cá còn dư địa lớn, DN chế biến sẽ mạnh tay đầu tư mở rộng công suất chế biến, lao động sẽ dễ tìm hơn.
Trên là đôi dòng về con tôm, thêm chút “tâm tình” về con cá tra mình. Người tiêu dùng thế giới có khái niệm sản phẩm tương đồng. Như cá tra fillet có cá minh thái fillet là hai sản phẩm người tiêu dùng dễ thay đổi sự lựa chọn.
Cá minh thái (Alaska Pollock) sinh sống tập trung eo biển Bering thuộc quyền khai thác của Nga và Hoa Kỳ. Sản lượng khai thác cá tự nhiên này hàng năm khoảng 3 triệu tấn, chia đều hai nước. Cá nhiều, họ có thể bán hạn ngạch khai thác cho các nước gần đó như Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật Bản, giá không rẻ, khoảng 375 USD/tấn (theo thông tin của VASEP). Năm nay, cá chắc trúng, bởi Nga dự kiến đến cuối năm khai thác khoảng 1,6 triệu tấn.
Cá này trúng, thu hẹp đường bơi của con cá tra tới Châu Âu. Mỗi khi cá này trúng, truyền thông bên đó hay bôi xấu cá tra để tranh giành người tiêu thụ. Kinh doanh lắm thủ đoạn, không từ đòn hạ đẳng! Có lẽ tình hình này là lý do chủ yếu khiến thị phần cá tra ở EU đang sụt giảm. Chuyện rất bình thường, không phải thương nhân cá Việt không bản lĩnh mà bù lại thương nhân Việt đang ráo riết mở lối mới, mở rộng lối cũ nên xuất khẩu cá tra trong 8 tháng đầu năm là con số dương. Công lao thương nhân cá là ở điểm này.
Thật tình cá tra hơi hẹp đường bơi, còn do nhiều nước lớn đang tích cực mở tộng quy mô nuôi cá này như Ấn Độ, Bangadesh, Indonesia, Trung Quốc. Tuy họ nuôi có sản lượng không nhỏ, nhưng chủ yếu để tiêu thụ trong nước. Nhìn về tương lai là điểm không tốt cho cá tra Việt. Ngành cá tra mình cần xốc lại thực lực, mở lối bền vững cho mình, cơ bản nâng cấp sản phẩm và tạo thêm sản phẩm chế biến mới, hướng tới đáp ứng thói quen mới người tiêu dùng cần sản phẩm có tiện ích càng nhiều càng tốt.
Tóm lại, cơ hội kinh doanh sẽ “hiện” ra nếu chúng ta quan tâm và có cái nhìn phát triển, trong đó yếu tố kinh nghiệm là rất cần. Nói vậy, chớ muốn “thấy” được cơ hội kinh doanh đòi hỏi nhà quản trị DN phải nhạy bén, siêng thu thập thông tin, nâng cao kiến thức mọi mặt và tổng hòa các yếu tố đó cộng với kinh nghiệm để cho ra nhận định phù hợp, tranh thủ nhanh cơ hội mới có thể giữ vững và phát triển DN của mình trên thương trường ngày càng nhiều cạm bẫy hiện nay.
Tháng 9/2021
TS. Hồ Quốc Lực - Nguyên Chủ tịch VASEP, Chủ tịch HĐQT FIMEX VN