(vasep.com.vn) Một liên minh gồm các tổ chức hải sản, bao gồm Viện Thủy sản Quốc gia (NFI) và Trung tâm Luật Nhà hàng (Restaurant Law Center), đã đệ đơn kiện Cơ quan Khí quyển và Đại dương Quốc gia Hoa Kỳ (NOAA) và Dịch vụ Ngư nghiệp Biển Quốc gia (NMFS) liên quan đến việc thực thi các điều khoản nhập khẩu của Đạo luật Bảo vệ Động vật Có vú Biển (MMPA). Liên minh này cảnh báo rằng quy tắc mới có hiệu lực từ ngày 1/1/2026, có thể dẫn đến lệnh cấm nhập khẩu hàng trăm nghìn tấn hải sản, gây ra những hậu quả kinh tế nghiêm trọng cho các doanh nghiệp và chuỗi cung ứng tại Hoa Kỳ.
Bối cảnh quy tắc MMPA và quyết định cấm nhập khẩu
Các điều khoản cuối cùng về nhập khẩu "cá và sản phẩm cá" của MMPA đã được công bố vào năm 2016. Sau gần 10 năm đánh giá các nghề cá xuất khẩu sang thị trường Hoa Kỳ để xác định xem họ có các biện pháp bảo vệ động vật có vú biển tương đương hay không, NOAA đã công bố kết quả vào tháng 9 năm 2025.
Trong quyết định này, NOAA đã từ chối cấp tư cách nhập khẩu cho 240 nghề cá từ 46 quốc gia vì bị cho là không đáp ứng các tiêu chuẩn của Hoa Kỳ về bảo vệ động vật có vú biển, bao gồm cá heo, cá heo chuột, hải cẩu, sư tử biển và cá voi.
Lệnh cấm sẽ có hiệu lực vào ngày 1/1/2026. Mặc dù 89 quốc gia đã được cấp trạng thái tuân thủ hoàn toàn (bao gồm Canada, Na Uy, Vương quốc Anh và Iceland), nhưng nhiều nhà nhập khẩu hải sản lớn của Hoa Kỳ lại bị ảnh hưởng một phần hoặc toàn bộ, bao gồm Hàn Quốc, Trung Quốc, Việt Nam, Brazil, Mexico, Indonesia và Ireland. Mười hai quốc gia, bao gồm Nga (đối thủ cạnh tranh lớn trên thị trường cá thịt trắng toàn cầu), đã bị từ chối hoàn toàn.
Tác động thảm khốc đến chuỗi cung ứng Hoa Kỳ
Các nguyên đơn cho rằng NOAA đã thực hiện một quyết định mà họ tin là có thể tàn phá ngành công nghiệp hải sản Hoa Kỳ.
• Thiếu hụt nguồn cung: Hải sản tiêu thụ ở Hoa Kỳ có khoảng 80% đến từ nước ngoài. Các doanh nghiệp chế biến và phân phối của Hoa Kỳ phụ thuộc vào nguyên liệu thô nhập khẩu, và nguồn cung trong nước không thể đáp ứng khối lượng này một cách bền vững.
• Thịt cua tươi sống và đã tiệt trùng: Lệnh cấm gây ra tác động đặc biệt nghiêm trọng đối với nguồn cung thịt cua đã tiệt trùng (pasteurized blue swimming crab meat) có nguồn gốc từ Đông Nam Á. Năm ngoái, Hoa Kỳ nhập khẩu 62 triệu pound cua xanh bơi đã tiệt trùng; quy định của NOAA sẽ cấm 89% lượng nhập khẩu đó. Các nhà lãnh đạo ngành cảnh báo rằng nguồn cung cấp nội địa của Hoa Kỳ chỉ có 29.000 pound thịt cua xanh tiệt trùng, khiến việc bù đắp sự thiếu hụt là "hoàn toàn bất khả thi". Nếu lệnh cấm này được thực hiện, các sản phẩm từ cua, như chả cua (crab cakes), sẽ biến mất khỏi thị trường Hoa Kỳ, dẫn đến mất việc làm.
• Ảnh hưởng đến Việt Nam: NOAA đã thông báo cho Việt Nam vào ngày 26 tháng 8 về việc không cấp "kết quả tương đương" (comparability finding) cho 12 nghề cá. Lệnh cấm dự kiến ảnh hưởng đến các mặt hàng xuất khẩu chính của Việt Nam sang Hoa Kỳ bao gồm cá ngừ, cá kiếm, cá mú, cá thu, cá đối, cua và mực.
Lập luận pháp lý của liên minh
Liên minh hải sản khẳng định họ là "những người ủng hộ mạnh mẽ" MMPA, nhưng cách NOAA thực hiện quy tắc này là "không có trách nhiệm ".
1. Vi phạm Đạo luật Thủ tục Hành chính (APA): Các nguyên đơn cáo buộc NOAA đã vi phạm Đạo luật Thủ tục Hành chính vì đã không tham vấn các "lợi ích dựa vào" (reliance interests)—tức là đánh giá cách chính sách này có thể ảnh hưởng đến công việc và thị trường tại Hoa Kỳ. NOAA đã tiến hành đánh giá trong một thập kỷ nhưng không hề tham vấn các bên liên quan trong ngành, kể cả ở Hoa Kỳ.
2. Thông báo quá gấp rút: Sau một thập kỷ đánh giá, NOAA chỉ đưa ra bốn tháng để các thành viên cộng đồng hải sản bị ảnh hưởng tuân thủ hoặc đối mặt với việc "đóng cửa hoàn toàn".
3. Tiêu chí đánh giá không phù hợp: Vụ kiện nhấn mạnh rằng lệnh cấm không dựa trên tác hại thực tế hoặc hiệu quả bảo tồn của các chính phủ nước ngoài. Thay vào đó, quyết định được đưa ra dựa trên các thành phần quy định cụ thể, chẳng hạn như thiếu dữ liệu, thiếu quan sát viên, loại ngư cụ mà NOAA không ưa thích, hoặc sự khác biệt về báo cáo/giảm thiểu sản phẩm không mong muốn (bycatch). NOAA bị cáo buộc là đang "điều chỉnh vì mục đích điều chỉnh" (regulating for regulating’s sake) thay vì dựa trên kết quả thực tế về việc liệu động vật có vú biển có được bảo vệ hay không.
Nguy cơ hậu quả ngoài ý muốn
Các nguyên đơn lập luận rằng việc cấm nhập khẩu có thể gây hại nhiều hơn lợi. Việc đóng cửa thương mại sẽ làm mất đòn bẩy để thúc đẩy các hoạt động bền vững mà các công ty nhập khẩu và các tổ chức phi chính phủ (như NFI Crab Council) đã tạo ra trong nhiều năm.
Nếu thị trường Hoa Kỳ không còn khả thi, các ngư dân ở các quốc gia bị cấm có thể chuyển sang bán cho các quốc gia khác, vốn là những thị trường có "rất ít hoặc không có biện pháp bảo vệ động vật có vú biển". Thậm chí, việc này có thể khuyến khích các hoạt động khai thác kém bền vững, ví dụ như bán cua cái đang mang trứng (purple bellies), một hành vi bị cấm ở Hoa Kỳ nhưng lại là một món ngon ở một số thị trường.
Mục tiêu của Vụ kiện
Vụ kiện đã được đệ trình tại Tòa án Thương mại Quốc tế Hoa Kỳ ở Thành phố New York. Các nguyên đơn đang tìm kiếm lệnh cấm thi hành (injunction) các lệnh cấm nhập khẩu và yêu cầu NOAA phải xem xét lại các quyết định của mình bằng cách sử dụng phương pháp tiếp cận dựa trên kết quả, phù hợp với mục đích của MMPA và thực tế của chuỗi cung ứng hải sản toàn cầu.