Tuy biết mọi lĩnh vực trong đời sống lúc nào cũng đầy biến động, chiều hướng tích cực lẫn tiêu cực. Nhưng xu thế là sự biến động ngày càng vô chừng, bất ngờ và theo chiều bất lợi nhiều hơn. Ngành tôm ta năm 2024 trong hoàn cảnh đó.
Về chủ quan, phía nguyên đơn từ Hoa Kỳ khởi kiện chống trợ cấp (CVD) lên ngành tôm ta vào cuối năm ngoái, và cuối tháng 3 vừa rồi, Bộ Thương mại Hoa Kỳ (DOC) đã công bố mức thuế sơ bộ vụ kiện này là 2,84%. Mức thuế này thấp hơn so mức thuế tương ứng cho ngành tôm Ấn Độ và Ecuador nhưng lại là lực cản không nhỏ, vì lâm vào vụ kiện tranh chấp thương mại ở Hoa Kỳ là vướng vào một tình huống phức tạp và khả năng kéo dài và rủi ro vô chừng. Tuy nhiên, chúng ta còn chút niềm tin khi tới đây DOC qua Việt Nam phúc thẩm, nếu mức thuế này giảm dưới 2% thì vụ kiện có thể bị hủy bỏ. Nếu ngược lại, thì lối dẫn tôm Việt vào đây càng thu hẹp.
Một bất lợi chủ quan nữa là giá thành tôm ta cao quá, đội giá thế giới. Điều đó xuất phát từ tỉ lệ nuôi thành công của ta quá thấp. Nguyên nhân vì sao tỉ lệ nuôi thành công thấp lại là kết quả tất yếu của nhiều nguyên nhân khách quan lẫn chủ quan khác.
Đó là chất lượng tôm giống, đó là quy trình nuôi, đó là quy mô nuôi nhỏ lẻ đầy bất lợi, đó là người nuôi thiếu vốn trầm trọng, đó là nuôi tự phát phá vỡ quy hoạch khiến thủy lợi và các nền tảng hạ tầng khác không kịp thời đáp ứng khiến các ao nuôi không đủ nước sạch nuôi thậm chí các cơ sở nuôi còn gây nhiễm khuẩn, nhiễm bệnh chéo cho nhau. Và mới đây và hiện tại, con giống đứng trước thách thức nhiễm khuẩn mới (TPD) chưa có phác đồ phòng chống hiệu quả.
Hậu quả, vừa qua nhiều khu nuôi, thậm chí vùng nuôi, bị thiệt hại hết sức trầm trọng. Hậu quả là gây âu lo, người nuôi đang chùng tay thả giống, nhà đầu tư chùng tay cung ứng vật tư đầu vào cho các hộ nuôi. Hậu quả là mùa tôm mới đã diễn ra một tháng, nhưng các vùng nuôi lớn chưa thấy sinh khí từ những guồng quạt đưa nước tung trắng xóa dưới nắng sớm, báo hiệu khởi đầu cho một thương vụ mới khá an toàn như mọi năm, bây giờ các cơ sở nuôi còn chờ đợi, dù chưa biết chờ điều gì rõ ràng: Giá cả đầu ra gia tăng hay thời tiết thuận hơn hay các vật tư đầu vào cải thiện hơn…
Về khách quan, ai cũng biết, cuộc cách mạng ngành tôm ở Ecuador đã thu quá nhiều lợi ích và đang tiếp diễn. Áp lực này quá lớn vì giá bán tôm của họ quá thấp và nhất là sản lượng tôm của họ không ngừng tăng trưởng. Tôm Ấn Độ cũng rất cạnh tranh, cũng thấp hơn giá trung bình tôm Việt. Tôm Indonesia thêm lợi thế là đã chứng minh được với DOC là không nhận trợ cấp từ Chính phủ nên không bị thuế CVD. Sau khi có mức thuế CVD và AD chính thức, có lẽ việc phân chia lại cái bánh thị trường thêm phức tạp.
Về tình hình tôm nguyên liệu, có thể thiếu hụt do tình hình nuôi gặp khó khăn như nêu trên, VASEP sẽ có trao đổi các bên liên quan, nhất là ngành cung ứng tôm giống, để tìm cách ứng xử phù hợp. Trên nền tảng đó, những gì quá khó ngoài tầm với của các bên thì báo lên Bộ ngành đề nghị hỗ trợ kịp thời.
Kết quả hoạt động ngành tôm ở quý 1/2024 tuy có tín hiệu lạc quan, kim ngạch xuất khẩu tăng 20% so cùng kỳ năm ngoái. Tuy nhiên, tín hiệu này chưa nói lên mức độ lạc quan trong bối cảnh chung đầy bất trắc như nêu trên. Tất cả trông chờ vào thiện chí của các bên trong việc xây dựng chuỗi giá trị con tôm an toàn, bền vững hơn. Thật ra thiện chí đã có nhưng khó khăn khách quan lại quá lớn. Vậy ngoài thiện chí, các bên không thể chần chừ, không ỷ lại, mà phải nhanh chóng tự cứu mình; phải thể hiện bản lĩnh của mình mạnh mẽ hơn bao giờ hết để cùng nhau vượt qua khúc quanh đầy cam go này!
TS. Hồ Quốc Lực - Nguyên Chủ tịch VASEP, Chủ tịch HĐQT FIMEX VN