Hội chợ Seafood Expo Asia diễn ra 14-16/9/2022 tại Singapore. Việt Nam có hơn chục doanh nghiệp (DN) tham gia từ nhà chế biến tôm, cá tra…; nhà cung ứng thiết bị đến DN thương mại đơn thuần.
Hội chợ có quy mô nhỏ hơn Vietfish, khách dự không đông bằng và không hoành tráng đầy sắc hoa tươi như trong Vietfish. Thật ra các gian hàng đầy hoa tươi Vietfish cũng có ý nghĩa, là thể hiện sự hợp tác tốt giữa nhà chế biến và các DN hỗ trợ, là một hình thức quảng cáo của các DN hỗ trợ không tốn thêm tiền! Về lâu dài, đây có thể là nét đặc trưng của Vietfish!
Trở lại với hội chợ diễn ra ở Singapore. Seafood Expo North America (Boston) và Seafood Expo Global (Bacerlona) và Seafood Expo Asia (Singgapore) do cùng một đơn vị tổ chức. Họ có quá trình dài, kinh nghiệm và mọi điều kiện ưu thế khác nên hội chợ Singapore tuy nhỏ nhưng thực sự là hội chợ quốc tế. Ở đó có đủ DN từ năm châu bốn biển tham dự, kể cả Trung Đông. Ở đây chỉ xoay quanh góc nhìn hai quốc gia là cường quốc hàng đầu về tôm là Ecuador và Ấn Độ. Nhất là Ecuador, họ có số gian hàng đông đảo tập trung và tạo sự nổi bật.
Những năm qua, thời sự về tôm chỉ xoay quanh hiện tượng Ecuador. Cách đây 4 năm, sản lượng tôm của họ còn thấp hơn nhiều so với tôm Việt. Nay họ đã chiếm lĩnh vị trí hàng đầu thế giới. Từ ba năm về trước các DN tôm Việt có nhập tôm sơ chế từ Ecuador và Ấn Độ về để chế biến lại xuất khẩu, nhằm có việc làm cho người lao động trong khi tôm trong nước hết vụ.
Sau này, quy định ở các hiệp định thương mại, các DN ta không còn làm chuyện này. Dẫn đến Trung Quốc một mình một chợ thao túng tôm vỏ bỏ đầu từ hai nước vừa nêu. Trung Quốc nhập khẩu, tái chế phục vụ nhu cầu trong nước thoải mái mua bán hàng năm và họ là bạn hàng lớn nhất tôm hai nước đang nhắc tới. Từ 2015 ngành tôm Ấn Độ ra chỉ tiêu 1 triệu tấn tôm năm 2020 và nỗ lực cải thiện trình độ chế biến. Chương trình này thành công, tuy bị Covid-19 tác động khá nặng nhưng họ đã đạt suýt soát triệu tấn tôm. Họ đã cải thiện chế biến từ tôm vỏ bỏ đầu cấp đông block sang cấp đông rời từng con dạng bóc vỏ chừa đốt đuôi (raw PTO). Sản phẩm này nhanh chóng chiếm lĩnh thị trường Hoa Kỳ, có năm tôm Ấn Độ đạt hơn 40% tổng tôm nhập khẩu ở đây.
Từ 3-4 năm gần đây, Eucador cũng làm cách mạng cho ngành tôm của họ. Trước tiên là việc nghiên cứu con giống, họ đã thành công. Họ có chính sách thu nhận lao động từ các nước láng giềng để bù đắp thiếu hụt lao động phục vụ chế biến. Trong lĩnh vực này, họ có thể chậm chân hơn Ấn Độ 4-5 năm, nhưng họ cũng đang tiến trình chuyển biến mạnh từ chế biến tôm nguyên con, tôm bỏ đầu cấp đông block sang chế biến tôm raw PTO. Họ đề ra chiến lược thị trường mới, không lệ thuộc quá nhiều vào Trung Quốc và nâng sản lượng tiêu thụ ở Hoa Kỳ qua tiêu thụ tôm chế biến dạng vừa nêu. Họ có lợi thế to lớn là gần thị trường, chi phí vận chuyển rẻ hơn cả đô la Mỹ mỗi kg nên tôm Ecuador nhanh chóng vào Hoa Kỳ các năm gần đây và nhanh chóng đạt thị phần khoảng 20% ở đây. Đó là những gì đang diễn ra và mọi sự việc không bao giờ ngừng lại.
Nếu trước đây cụm gian hàng Ecuador ở các hội chợ quốc tế chỉ có hình ảnh sản phẩm tiêu biểu là tôm nguyên con và tôm vỏ bỏ đầu, nay ở đây họ quảng bá thêm sản phẩm tôm value added là tôm RPTO và EZPEEL. Chú ý là có mặt những DN hàng đầu như Santa, Omarsa, Expalsa, Songa… cho thấy sự quyết tâm mở rộng thị trường của họ. Mặt khác, các gian hàng Ecuador đều có nét riêng, đặc sắc là quảng bá tôm nuôi đạt chứng nhận ASC, đây là giấy thông hành thực sự để bén rễ lâu dài ở thị trường Tây Âu. Mọi sự vật không ngừng lại, nhất là trên thương trường, các DN Ấn Độ tập trung quảng bá tôm hấp chín, tôm tẩm gia vị, rút ngắn khoảng cách đẳng cấp chế biến so với tôm Việt.
Trông người để nhìn lại mình vì Ecuador và Ấn Độ mới thực sự là đối thủ đáng gờm và đầy tiềm năng so với tôm Việt. Phân tích sâu xa để tìm ra thế mạnh, yếu của họ mà rút kinh nghiệm cho mình.
Họ có điểm mạnh:
+ Tỉ lệ tôm nuôi thành công cao, dẫn đến giá thành rẻ: Sâu xa là tôm giống tốt, là hệ thống thủy lợi cho nuôi tôm đồng bộ. Điều rút ra là chúng ta phải kiểm soát chặt chẽ hơn trên 2.000 cơ sở cung ứng tôm giống thượng vàng hạ cám có đủ, nhưng chắc cám phần nhiều và quan tâm thấu đáo hơn đầu tư cơ sở hạ tầng vùng nuôi, tập trung thủy lợi.
+ Ecuador có diện tích nuôi đạt chuẩn ASC cao, do phần đông họ nuôi dạng trang trại, quy mô lớn, dễ thực hiện và xét chứng nhận ASC. Hiện trạng nuôi ở ta là manh mún, nhỏ lẻ, tự phát. Điều rút ra là quan tâm chính sách tích tụ đất đai như nới rộng hạn điền để thu hút nhà đầu tư lập trang trại, nuôi đạt chuẩn ASC. Qua đó mới có đủ điều kiện thâm nhập các hệ thống phân phối cao cấp ở Tây Âu.
Họ có điểm yếu đáng nêu ra là trình độ chế biến của họ còn thấp hơn chúng ta. Nhưng những gì đã và đang diễn ra ở hai nước nói trên cho thấy họ quyết tâm đạt đỉnh cao trong lĩnh vực chế biến nhanh nhất. Điều đó có thể thành thực tế trong vòng 5 năm tới. Đây cũng là thời gian để ngành tôm Việt đề ra sách lược đối phó, chiến lược nâng tầm cho mình.
Tóm lại, ngành tôm Ecuador và Ấn Độ đã thành công trong chiến lược tăng trưởng sản lượng, nay họ xoáy sâu về trình độ chế biến và chiến lược thị trường. Cũng chú ý con cá tra của ta đang bị Indonesia, Ấn Độ, Bangadesh, Trung Quốc lấn sân; nay con tôm bị áp lực ngày càng mạnh mẽ. Cái nhìn trước đây, ta coi nhẹ họ. Nay đã khác. Gió đang xoay chiều, chúng ta phải hết sức quan tâm và kịp thời cải thiện mình. Mỗi DN, tùy hoàn cảnh, có cách đi riêng, tập trung nâng đẳng cấp chế biến, nâng năng suất, tiết kiệm chi phí… trong khi trông chờ những quyết sách lớn của ngành thành hiện thực.
TS. Hồ Quốc Lực - Nguyên Chủ tịch VASEP, Chủ tịch HĐQT FIMEX VN