Xu hướng phát triển nuôi tôm trong tương lai ở Trung Quốc sẽ là các mô hình nuôi tuần hoàn khép kín (RAS). Mô hình này được Chính phủ Trung Quốc ủng hộ và hỗ trợ bởi năng suất của hệ thống cao hơn so với việc sử dụng đất và nước hạn chế của nhiều hệ thống khác.
Mô hình nuôi tuần hoàn khép kín (RAS) sẽ là xu hướng phát triển trong tương lai (Ảnh: ST)
Sự đa dạng về địa lý và hệ thống sản xuất
Theo TS. Fuci Guo, Giám đốc hạng mục Nuôi trồng thủy sản Toàn cầu tại Royal Agrifirm, trước khi đi sâu vào sản xuất tôm của Trung Quốc phải hiểu địa lý của Trung Quốc và các hệ thống sản xuất khác nhau được sử dụng. Trung Quốc có đường bờ biển dài hơn 14.000 km, dài hơn đường bờ biển của Ấn Độ, Thái Lan và Việt Nam cộng lại.
Các trang trại nuôi tôm của Trung Quốc nằm ở 11 tỉnh dọc theo bờ biển từ vĩ độ 18o ở Hải Nam đến 42o ở Liêu Ninh. Điều kiện khí hậu rất khác nhau từ Nam tới Bắc. Trong khi mùa hè ấm áp thì càng đi về phía Bắc mùa đông càng lạnh và kéo dài hơn. Nhiệt độ dưới 0o C trong vài tháng ở các tỉnh như Sơn Đông, Hà Bắc và Liêu Ninh là điều bình thường. Các hệ thống canh tác đã phát triển dựa trên điều kiện khí hậu ở từng vùng của đất nước.
Trước đây, phần lớn nuôi tôm trong ao đất và lót bạt tập trung ở các tỉnh phía Nam như Quảng Đông, Quảng Tây, Hải Nam, Phúc Kiến và Chiết Giang. Sản lượng tôm ao đất và lót bạt chiếm khoảng 70% sản lượng tôm nước mặn của Trung Quốc. Tuy nhiên, ngành thủy sản truyền thống ở miền Nam đang phải đối mặt với một loạt các thách thức ngăn cản sự phát triển, bao gồm: (1) Tỷ lệ mắc bệnh do thiếu an toàn sinh học; (2) Thiệt hại do mưa lớn, bão; (3) Áp lực pháp lý từ Chính phủ Trung Quốc liên quan đến việc sử dụng đất, nước và ô nhiễm.
Mặc dù nuôi tôm trong ao đất và lót bạt chiếm tỷ trọng sản xuất lớn, nhưng TS. Guo không cho rằng những trang trại này sẽ phát triển trong tương lai. Các trang trại nhà kính và sự gia tăng gần đây của các trang trại sử dụng hệ thống nuôi tuần hoàn (RAS) sẽ là xu hướng phát triển trong tương lai.
(Nguồn: TS. Fuci Guo, Royal Agrifirm (GSF 2023, Utrecht, Hà Lan))
Địa lý nuôi tôm của Trung Quốc
Các trang trại nhà kính ao đất nhỏ có thể chiếm 450.000 tấn/năm
Giang Tô là một tỉnh nằm trên bờ biển Trung Quốc ở vĩ độ 18o , ngay phía trên Thượng Hải. Sản xuất trong các nhà kính ao đất nhỏ ở Giang Tô phát triển mạnh trong thập kỷ qua. Gần đây, các trang trại nhà kính ao đất nhỏ cũng phát triển nhanh chóng ở miền Nam.
Theo thông tin từ chính quyền địa phương, năm 2023, chỉ riêng ở Giang Tô đã có khoảng 200.000 nhà kính ao đất nhỏ và 250.000 nhà kính khác ở miền Nam như Quảng Tây, Quảng Đông và Phúc Kiến. Trong khi các trang trại ở Giang Tô chỉ nuôi từ 1-3 vụ/năm do mùa đông lạnh giá thì các trang trại ở miền Nam có thể dễ dàng nuôi tôm hơn 3 vụ thu hoạch. TS. Guo tính toán rằng, với trung bình 3 vụ/năm và khoảng 15 tấn/ha/vụ, các trang trại này kết hợp lại có thể sản xuất khoảng 450.000 tấn/năm.
Các trang trại nhà kính ao đất nhỏ bao gồm các ao nhỏ (0,04 ha và sâu 1m) được bao phủ bằng khung thép và tấm nhựa. Mật độ thả nuôi khoảng 75-100 PL/m2 . Với chi phí đầu tư vào khoảng 7.000 USD, người nuôi tôm đạt được 2-3 vụ/năm và thu hoạch khoảng 12-30 tấn/vụ/ha. Người nuôi sử dụng công nghệ Biofloc, sục khí bằng ống nano và men vi sinh để duy trì chất lượng nước. Tuy nhiên, ở trang trại nhà kính ao đất nhỏ không có hệ thống thoát nước trung tâm hoặc các công nghệ khác như ao ngoài trời. Việc trao đổi nước trong các hệ thống này thấp hơn so với các ao đất và ao truyền thống. Ngoài ra, người nuôi sẽ sử dụng hệ thống sưởi ấm để kiểm soát nhiệt độ nước và do đó có thể kéo dài mùa canh tác sang mùa đông và Tết Nguyên đán. Mặc dù nhiệt độ có thể được kiểm soát và ao được bảo vệ khỏi mưa nhưng vẫn dễ bị thiệt hại do bão và mất mùa do dịch bệnh phổ biến.
Các trang trại nhà kính ao đất nhỏ này đã góp phần thúc đẩy tăng trưởng sản xuất trong thập kỷ qua, bù đắp cho sự sụt giảm sản lượng từ các ao nuôi tôm truyền thống ở miền Nam nhưng vẫn còn hạn chế tồn đọng. Chính phủ Trung Quốc đã bắt đầu thực thi các quy định chặt chẽ hơn về sử dụng đất và nước. Việc sử dụng nước ngầm và xả nước ô nhiễm của các trang trại này từ lâu đã là nguyên nhân gây lo ngại. Có khả năng Chính phủ sẽ hạn chế việc mở rộng trang trại này ở Giang Tô.
RAS là xu hướng phát triển trong tương lai
Xu hướng phát triển nuôi tôm trong tương lai ở Trung Quốc sẽ là các mô hình nuôi tuần hoàn khép kín (RAS). Theo nghiên cứu của TS. Guo, từ năm 2014 đến năm 2023, diện tích nuôi tôm tại các trang trại RAS đạt 8 triệu m3 , nhưng sản lượng chỉ chiếm một phần nhỏ trong tổng sản lượng tôm nội địa của Trung Quốc.
Các trang trại RAS chủ yếu nằm dọc theo miền Trung và Bắc bờ biển Trung Quốc ở Sơn Đông, Hà Bắc, Thiên Tân, Giang Tô và Liêu Ninh. Nhiều công ty nhỏ đã bắt đầu nuôi tôm tại các trang trại RAS. Điều đặc biệt hơn là các công ty lớn về thức ăn thủy sản như Tongwei, Haid, C.P và Evergreen cũng đang đầu tư mạnh mẽ và 8 trang trại của họ chiếm tổng diện tích 2 triệu m3 . Mặc dù sản lượng từ các trang trại RAS trên khắp Trung Quốc vẫn chiếm chưa đến 5% tổng sản lượng nhưng tương lai sẽ phát triển hơn nữa.
Chính phủ Trung Quốc ủng hộ và hỗ trợ các trang trại RAS vì năng suất của hệ thống cao hơn so với việc sử dụng đất và nước hạn chế của nhiều hệ thống khác. Trong một số trường hợp, Chính phủ đã cung cấp cho các công ty khả năng tiếp cận đất đai giá rẻ để phát triển các dự án RAS mới. Các trang trại RAS được xây dựng gần các trung tâm đô thị của Trung Quốc dọc theo trung tâm và phía Bắc bờ biển Trung Quốc, như xung quanh Thượng Hải và Bắc Kinh. Nhưng trong tương lai, chúng cũng có thể được triển khai nhiều hơn ở nội địa nếu nhu cầu ở các thành phố cấp hai và cấp ba của Trung Quốc tăng lên. Nằm gần các thành phố, các trang trại này hoàn toàn phù hợp để cung cấp tôm tươi sống cho các chợ tươi sống của thành phố.
Các trang trại RAS sản xuất tôm với mật độ thả giống cao và có thể nuôi 3-5 vụ/năm. Tuy nhiên, để phát huy hết tiềm năng, chúng cần phải đối mặt với những thách thức liên quan đến dịch bệnh, quá trình lọc nước và chi phí sản xuất cao. Chi phí sản xuất ở RAS ước tính vào khoảng 5 USD/kg và đầu tư ban đầu cao, nhưng điều này không ngăn cản các công ty như Tongwei và C.P mở rộng mô hình. Họ đầu tư vào nguồn gen tốt hơn, thức ăn chất lượng cao, công nghệ lọc nước và tự động hóa sản xuất. Họ đang xây dựng những nhà máy sản xuất tôm trong tương lai.
Công ty Tongwei đã công bố đầu tư 130 triệu USD trong 10 năm để xây dựng trang trại nuôi tôm theo nhà máy RAS. Công ty đặt mục tiêu sản xuất 10.000 tấn vào năm 2023 nhưng đặt mục tiêu tăng sản lượng lên 1 triệu tấn trong vòng 5-10 năm nữa. Mặc dù TS. Guo thừa nhận rằng nó có thể hơi tham vọng, nhưng điều đó cho thấy rằng việc mở rộng tiềm năng hệ thống RAS cần phải được tính đến. Các công ty như C.P, Haid và Evergreen mới bắt đầu kế hoạch đầu tư và nhiều công ty nhỏ hơn có thể sẽ làm theo. Ông có thể tin tưởng rằng hệ thống nuôi RAS sẽ đóng góp đáng kể vào sản xuất tôm của Trung Quốc trong tương lai.
Liệu Trung Quốc sẽ tiếp tục nhập khẩu tôm hay sản xuất trong nước sẽ vượt mặt các nhà cung cấp nước ngoài?
Dựa trên nghiên cứu của mình, TS. Guo ước tính rằng sản lượng tôm thẻ chân trắng của Trung Quốc đạt khoảng 1,5 triệu tấn trong nước mặn và khoảng 0,5 triệu tấn trong nước ngọt (độ mặn thấp). Phần lớn được sản xuất ở miền Nam, nhưng dự kiến sẽ có sự tăng trưởng trong tương lai nhiều hơn ở miền Bắc. “Một số người cho rằng đây là một sự đánh giá quá cao, nhưng dựa trên việc phân tích doanh số bán thức ăn, sản xuất PL tại Trung Quốc… tôi tin rằng trên thực tế Trung Quốc có thể sản xuất ít nhất 1,5 triệu tấn“, TS. Guo cho biết.
Hai thị trường tôm riêng biệt của Trung Quốc đó là tôm tươi sống, chủ yếu được bán qua các chợ của Trung Quốc (riêng Bắc Kinh tiêu thụ 200 tấn/ngày), ước tính 75% sản lượng tôm Trung Quốc được tiêu thụ nội địa cho thị trường chợ truyền thống. Và một loại cho HOSO tươi và đông lạnh cũng như tôm giá trị gia tăng (do nhập khẩu), được bán chủ yếu thông qua các nhà phân phối, dịch vụ thực phẩm, thương mại điện tử và các kênh bán lẻ.
Lý do chính mà các nhà sản xuất tôm Trung Quốc cung cấp cho thị trường tôm sống là do chi phí sản xuất. Theo TS Guo, các mô hình nuôi trong ao, nhà kính và trang trại RAS sản xuất với chi phí lần lượt khoảng 3,5 USD, 4 USD và 5 USD/kg. Ecuador cung cấp cho Trung Quốc với giá CIF trung bình là 5 USD/kg. Mặc dù các nhà sản xuất Trung Quốc có thể kiếm được lợi nhuận khá tốt trên thị trường trực tiếp, nhưng nếu họ cạnh tranh với Ecuador và các nhà cung cấp khác trên thị trường HOSO tươi sống và đông lạnh cũng như thị trường giá trị gia tăng, thì họ sẽ phải cạnh tranh với tỷ suất lợi nhuận rất nhỏ. Để đi trước đối thủ cạnh tranh trong nước, các trang trại RAS của Trung Quốc đặt mục tiêu sản xuất quy mô lớn hơn, điều mà người nuôi ao và nhà kính không thể sản xuất được.
Người tiêu dùng Trung Quốc sẽ luôn giữ vững sở thích đối với tôm tươi sống. Vì vậy, các nhà cung cấp nước ngoài nên đặt mục tiêu phát triển thị trường HOSO đông lạnh và tôm giá trị gia tăng thay vì tính đến việc cạnh tranh với các nhà sản xuất nội địa Trung Quốc trên thị trường tôm sống.
Theo Người nuôi tôm