(vasep.com.vn) Mới đây, EU đã chính thức thông báo triển khai Chương trình Chương trình Chứng nhận Khai thác điện tử số hóa (CATCH), là công cụ Công nghệ thông tin số hóa đầu quản lý tất cả các thông tin dữ liệu liên quan đến chứng nhận khai thác, việc kiểm tra và xác minh giấy chứng nhận khai thác đối với các sản phẩm thủy sản vào thị trường EU. Đây cũng là một trong những quy định IUU sửa đổi của EU.
CÂU HỎI CHUNG VỀ CATCH
Câu 1. CATCH là gì?
CATCH là hệ thống công nghệ thông tin (CNTT) dựa trên thời gian thực của EU để quản lý tất cả thông tin, dữ liệu và tài liệu liên quan đến chương trình chứng nhận khai thác của EU. Nó cho phép nộp giấy chứng nhận khai thác và các tài liệu liên quan đi kèm với sản phẩm thủy sản được nhập khẩu (NK) vào EU theo Quy định chống khai thác bất hợp pháp, không khai báo và không theo quy định (IUU) của EU (Quy định của Hội đồng EU (EC) số 1005/2008).
Mục tiêu chính của CATCH là hợp lý hóa quy trình chứng nhận sản lượng khai thác và tất cả các thủ tục liên kết, đồng thời cung cấp quy trình làm việc được số hóa hoàn toàn và không cần giấy tờ. CATCH tạo điều kiện thuận lợi cho việc trao đổi dữ liệu, thông tin và tài liệu giữa tất cả các bên thương mại liên quan và cơ quan kiểm soát, do đó đơn giản hóa và đẩy nhanh các thủ tục hành chính.
CATCH nhằm nâng cao hiệu quả của chương trình chứng nhận khai thác trong Quy định IUU của EU bằng cách đảm bảo môi trường quản lý kỹ thuật số tập trung với mục tiêu xác định và cấm NK vào EU các sản phẩm thủy sản thu được từ hoạt động đánh bắt IUU.
CATCH cung cấp khả năng tạo, xác nhận và gửi giấy chứng nhận khai thác cũng như các tài liệu liên quan bởi các nhà điều hành và cơ quan có thẩm quyền của nước thứ ba.
Câu 2. Người sử dụng CATCH là ai?
Theo Quy định IUU sửa đổi, kể từ ngày 10/01/2026, các nhà NK và cơ quan có thẩm quyền của các Quốc gia Thành viên EU sẽ bắt buộc phải sử dụng CATCH trong bối cảnh chương trình chứng nhận khai thác.
Đối với việc NK các lô hàng thủy sản vào EU, nhà NK phải nộp cho cơ quan có thẩm quyền ở các Quốc gia Thành viên EU các tài liệu cần thiết thông qua CATCH và cơ quan có thẩm quyền của các Quốc gia Thành viên sẽ xử lý hồ sơ đó thông qua CATCH.
Tuy nhiên, CATCH cũng cho phép các nhà điều hành và cơ quan có thẩm quyền của các nước thứ ba tạo lập, xác nhận và chuyển giao các chứng chỉ khai thác cũng như các tài liệu liên quan trực tiếp trong CATCH. Như vậy, quy trình sản xuất dữ liệu và tài liệu liên quan có thể được số hóa từ nơi xuất xứ của sản phẩm (Quốc gia treo cờ xuất khẩu) đến điểm đến cuối cùng (Quốc gia Thành viên nhập khẩu).
Câu 3. Việc sử dụng CATCH có bắt buộc không?
Việc sử dụng CATCH để nộp giấy chứng nhận khai thác và các tài liệu liên quan của các nhà NK EU cho cơ quan có thẩm quyền của các Quốc gia Thành viên EU sẽ là bắt buộc kể từ ngày.
Các nhà XK và cơ quan chức năng của nước thứ ba sẽ có thể sử dụng hệ thống này trên cơ sở tự nguyện. Điều này không bắt buộc đối với họ, nhưng được khuyến khích.
Câu 4. Khi nào CATCH sẽ trở thành bắt buộc?
Sau thời gian chuyển tiếp 2 năm sau khi cơ sở pháp lý mới có hiệu lực, từ ngày 10/01/2026, các nhà NK sản phẩm thủy sản ở EU sẽ phải nộp giấy chứng nhận khai thác và các tài liệu liên quan cho cơ quan có thẩm quyền ở các Quốc gia Thành viên thông qua CATCH.
Các nhà điều hành và cơ quan có thẩm quyền của các nước thứ ba có thể quyết định tiếp tục sử dụng chứng nhận giấy hoặc sử dụng trực tiếp CATCH để tạo và xác nhận chứng chỉ khai thác và các tài liệu liên quan (rất khuyến khích sử dụng trực tiếp). Trong một số trường hợp nhất định, EC sẽ có thể tạo điều kiện thuận lợi cho việc sử dụng trực tiếp CATCH bằng cách thu hút các nước thứ ba tham gia thảo luận về khả năng tương tác giữa các hệ thống CNTT hiện có của các quốc gia đó (tạo chứng chỉ khai thác để xuất khẩu sang EU) và CATCH.
Câu 5. Nếu tôi là nhà nhập khẩu EU, tôi có thể bắt đầu sử dụng CATCH trước khi các quy định pháp lý mới có hiệu lực không?
Có, hệ thống đã sẵn sàng và đang chạy, điều đó có nghĩa là có thể tạo chứng chỉ khai thác, báo cáo xử lý và khai báo nhà nhập khẩu thông qua CATCH. Tuy nhiên, việc sử dụng nó vẫn chưa bắt buộc. Hơn nữa, ngày nay hệ thống này phản ánh chương trình chứng nhận khai thác hiện tại và các form mẫu của nó không bị thay đổi do sửa đổi Quy định IUU.
Hiện tại, CATCH chỉ có thể được truy cập bởi các cơ quan có thẩm quyền của các Quốc gia Thành viên EU và các nhà nhập khẩu EU. Khả năng tiếp cận của các nhà khai thác và cơ quan có thẩm quyền của nước thứ ba dự kiến sẽ diễn ra sau giai đoạn chuyển tiếp 02 năm kể từ khi các quy định pháp luật liên quan có hiệu lực (từ ngày 10/01/2026). Không loại trừ khả năng quyền truy cập đó có thể được cung cấp, trên cơ sở tự nguyện, ngay cả trước khi kết thúc giai đoạn chuyển tiếp, nếu sự phát triển kỹ thuật số cho phép điều đó.
Câu 6. Làm cách nào tôi có thể truy cập vào CATCH?
CATCH là môi trường kỹ thuật số dựa trên web, là một phần của TRACES NT. Người dùng mới (hiện tại chỉ có các nhà NK EU và cơ quan có thẩm quyền của các Quốc gia Thành viên) có thể đăng ký truy cập trực tiếp thông qua hệ thống.
Bước đầu tiên là tạo số nhận dạng đăng nhập EU của bạn nếu bạn chưa có. Đây là lớp bảo mật bắt buộc. Sau khi tạo thông tin đăng nhập tại EU, bạn phải yêu cầu một vai trò để có quyền truy cập vào TRACES NT, với tư cách là Nhà điều hành hoặc Cơ quan có thẩm quyền.
EC chỉ cung cấp quyền truy cập cho các cơ quan có thẩm quyền trung ương được thông báo tại các nước thành viên và các nước thứ ba. Sau đó, quy trình này tuân theo mô hình quản lý quyền truy cập được ủy quyền (cơ quan có thẩm quyền ở trung ương cấp quyền truy cập cho các cơ quan và nhà điều hành có liên quan khác). Điều này có nghĩa là nhà điều hành (nhà NK) sẽ phải được liên kết và xác nhận bởi cơ quan có thẩm quyền. Nhà NK nên chọn trong hệ thống cơ quan có thẩm quyền trung ương có tên miền CATCH ở quốc gia của mình. Cơ quan có thẩm quyền trung ương cần xác nhận yêu cầu trong TRACES NT.
Câu 7. CATCH hiện thị bằng những ngôn ngữ nào?
CATCH hiện có thể hiện thị bằng 37 ngôn ngữ (tất cả các ngôn ngữ chính thức ở Châu Âu cộng với tiếng Albania, tiếng Trung, tiếng Gruzia, tiếng Na Uy, tiếng Việt, tiếng Bosnia, tiếng Iceland, tiếng Hàn, tiếng Macedonia, tiếng Nga, tiếng Thổ Nhĩ Kỳ, tiếng Serbia và tiếng Ukraina).
Câu 8. CATCH có đảm bảo quy trình làm việc không cần giấy tờ trong chương trình chứng nhận đánh bắt của EU không?
Điều này phụ thuộc vào việc sử dụng hệ thống của các nhà khai thác và cơ quan có thẩm quyền của nước thứ ba. Nghĩa vụ nộp chứng từ qua CATCH thuộc về nhà NK EU; việc sử dụng trực tiếp CATCH của các nhà khai thác và cơ quan có thẩm quyền của các nước thứ ba, mặc dù rất được khuyến khích, là tự nguyện.
Nếu nhà NK EU tiếp tục nhận tài liệu trên giấy, họ sẽ cần nhập dữ liệu theo cách thủ công vào CATCH.
Để có một môi trường hoàn toàn không cần giấy tờ, chính quyền các nước thứ ba cũng như các nhà XK sẽ phải sử dụng hệ thống này một cách trực tiếp.
Trong bối cảnh này, cần lưu ý rằng 60 quốc gia ngoài EU đã sử dụng nền tảng TRACES NT để nộp các giấy chứng nhận cần thiết cho việc nhập khẩu động vật, sản phẩm động vật, thực phẩm và thức ăn chăn nuôi có nguồn gốc phi động vật và thực vật vào EU, và một trong số họ đã thể hiện sự quan tâm đến CATCH.
EC sẽ thúc đẩy việc các nước thứ ba sử dụng trực tiếp CATCH, nêu bật những lợi ích của việc tạo thuận lợi thương mại, như đẩy nhanh các thủ tục hành chính tại biên giới, tăng độ tin cậy của dữ liệu, thực tế là việc sử dụng công cụ này là miễn phí, hệ thống có sẵn bằng tất cả các ngôn ngữ chính thức của EU và một số ngôn ngữ khác, v.v.
EC cũng sẽ khuyến khích các nhà nhập khẩu EU thúc đẩy việc sử dụng trực tiếp CATCH với các nhà cung cấp ở nước thứ ba của họ.
Câu 9. Lợi ích của hệ thống CATCH đối với chính quyền các nước thành viên EU là gì?
CATCH tăng cường hợp tác và phối hợp giữa các cơ quan có thẩm quyền của các nước thành viên EU và giữa các nhà điều hành kinh tế với các cơ quan có thẩm quyền của họ. Mục tiêu chính của CATCH là:
• Cho phép phát hiện các giấy chứng nhận khai thác gian lận.
• Để ngăn chặn việc lạm dụng giấy chứng nhận khai thác thông qua quản lý khối lượng khi giấy chứng nhận khai thác được sử dụng nhiều lần cho các chuyến hàng khác nhau đến thị trường EU.
• Hỗ trợ quản lý rủi ro áp dụng cho các biện pháp kiểm soát.
• Để hài hòa các quy trình công việc tài liệu.
Câu 10. Lợi ích của hệ thống CATCH đối với người vận hành là gì?
CATCH hài hòa các thủ tục dự kiến trong chương trình chứng nhận đánh bắt của EU. Ngành này đã yêu cầu từ lâu.
Ngoài ra, CATCH sẽ đẩy nhanh các thủ tục hành chính, tạo điều kiện thuận lợi cho việc gửi dữ liệu cần thiết bằng cách cung cấp chức năng “sao chép như mới” cho phép sử dụng lại thông tin đã được đưa vào hệ thống trước đó và cung cấp một môi trường đa ngôn ngữ. Khi các nước thứ ba chọn sử dụng hệ thống, nó cũng sẽ làm cho toàn bộ quá trình trở nên dễ dàng hơn vì tất cả quy trình làm việc sẽ được điện tử hóa và không còn cần đến giấy tờ nữa.
Câu 11. Cần đào tạo gì để sử dụng CATCH?
EC sẽ cung cấp khóa đào tạo? EC đã cung cấp các khóa đào tạo đặc biệt cho chính quyền của các Quốc gia Thành viên EU và sẽ tổ chức nhiều hơn nữa trong 02 năm tới. Ngoài ra, còn có một bộ tài liệu trợ giúp trực tuyến phong phú và trang web tài liệu CATCH (như một phần của tài liệu TRACES NT).
Đối với các nước thứ ba, các khóa đào tạo khu vực và song phương sẽ được cung cấp kịp thời cùng với hướng dẫn cho người dùng.
Gần đến ngày áp dụng bắt buộc sử dụng CATCH có hiệu lực, một hộp thư chức năng sẽ được đưa vào hoạt động để giải đáp các câu hỏi.
Câu 12. Nếu hệ thống CATCH không hoạt động thì sao?
CATCH sẽ sẵn sàng và hoạt động tốt trước khi bắt buộc sử dụng theo quy định của pháp luật. Trong mọi trường hợp, các biện pháp dự phòng sẽ được quy định trong các điều khoản triển khai để giải quyết bất kỳ tình huống cụ thể nào (tức là khi người dùng không thể sử dụng hệ thống).
Câu 13. EC sẽ làm gì để khuyến khích các nhà khai thác và cơ quan có thẩm quyền của các nước thứ ba sử dụng CATCH trực tiếp?
EC đang thúc đẩy việc sử dụng CATCH của các nhà điều hành và cơ quan có thẩm quyền của nước thứ ba thông qua các cuộc hội thảo, đào tạo và khám phá các giải pháp tương tác cho các nước thứ ba đã có hệ thống CNTT để xác nhận chứng nhận khai thác.
CATCH là một phần của TRACES NT, một nền tảng trực tuyến do EC phát triển vào đầu những năm 2000, để cấp chứng nhận vệ sinh và kiểm dịch động thực vật cần thiết cho việc nhập khẩu động vật, sản phẩm động vật, thực phẩm và thức ăn chăn nuôi có nguồn gốc phi động vật và thực vật vào EU. TRACES NT đã được 60 quốc gia ngoài khối EU sử dụng và một số trong số họ đã thể hiện sự quan tâm đến việc sử dụng CATCH cho chứng nhận khai thác và các tài liệu liên quan.
Việc các nước thứ ba sử dụng CATCH sẽ mang lại sự chắc chắn hơn cho dữ liệu và đối với họ, nó sẽ tạo thuận lợi cho thương mại (tiếp tục sử dụng chứng nhận khai thác bằng giấy sẽ là gánh nặng cho các nhà NK EU, do đó các sản phẩm kèm theo chứng nhận khai thác bằng giấy chắc chắn sẽ phải chịu sự kiểm soát lâu hơn thủ tục).
Câu 14. Liệu các nước thứ ba có thể kết nối hệ thống CNTT của họ với CATCH không?
EC sẵn sàng tham gia vào các cuộc thảo luận về khả năng tương tác giữa hệ thống CATCH và CNTT của các nước thứ ba quan tâm tới CATCH, được phát triển và sử dụng để tạo lập và xác nhận các chứng chỉ khai thác. Sự kết nối này có thể được đảm bảo thông qua các dịch vụ web.