(vasep.com.vn) Các quy định nghiêm ngặt, minh bạch có thể giúp xác định ai đang thực sự thu lợi từ các hoạt động đánh bắt.
Đánh bắt bất hợp pháp, không khai báo và không theo quy định (IUU) cản trở sự bền vững của các loài hải sản quý của đại dương, gây thiệt hại hàng tỷ đô la mỗi năm cho các chính phủ, cộng đồng ven biển và ngư dân tuân thủ pháp luật, và gây thiệt hại nghiêm trọng cho môi trường biển. Mặc dù những tiến bộ trong việc theo dõi tàu qua vệ tinh và các yêu cầu pháp lý về nhận dạng tàu đã giúp giảm đánh bắt IUU, đặc biệt là xung quanh quyền sở hữu tàu và người chịu trách nhiệm cuối cùng đối với các hoạt động của tàu.
Chủ sở hữu hợp pháp của một con tàu là cá nhân hoặc công ty sở hữu giấy phép và giấy đăng ký của con tàu, nhưng pháp nhân đó thường chỉ nhận được thanh toán danh nghĩa từ chủ tàu thực tế, được gọi là chủ sở hữu thụ hưởng cuối cùng (UBO). UBO là điểm cuối cùng của chuỗi sở hữu. Thường có nhiều tầng lớp người và công ty ở giữa người sở hữu hợp pháp và UBO, và có thể có nhiều chủ sở hữu có lợi. Các nhà chức trách và những người theo dõi hoạt động đánh bắt thường gặp rất nhiều khó khăn trong việc xác định UBO là ai, đặc biệt là trong các trường hợp – chẳng hạn như đánh bắt IUU – mà người đó hoặc những người không muốn được xác định.
Những người che dấu quyền sở hữu của họ không hẳn là tội phạm, nhưng sự mập mờ của UBO, có thể làm cho những nhà điều tra tài chính lúng túng, đã giúp nhiều thủ phạm đánh bắt IUU trốn tránh được sự trừng phạt của pháp luật. Và mặc dù 83 quốc gia, bao gồm cả Mỹ, đã có luật quy định về việc đăng ký quyền sở hữu tàu, nhưng thông tin đó không phải lúc nào cũng có sẵn cho các cơ quan chức năng, chứ đừng nói đến việc công khai, hay thậm chí được xác minh khi được đệ trình, làm phức tạp thêm việc điều tra và truy tố hành vi đánh bắt bất hợp pháp.
Trong nhiều trường hợp, tiền phạt hay hình thức phạt được đánh vào thuyền viên, thuyền trưởng và chủ sở hữu hợp pháp của một con tàu, chứ không phải người trục lợi cuối cùng. UBO hiếm khi bị phạt và thường có thể tiếp tục vi phạm pháp luật mà không bị phạt. Và các thực thể che dấu chủ sở hữu thụ hưởng của họ cũng có nhiều khả năng bị liên quan tới các hành vi bất hợp pháp khác, bao gồm trốn thuế và tham nhũng. Trong ngành công nghiệp đánh bắt, tàu có thể mang cờ của một quốc gia, do những người từ quốc gia thứ 2 điều khiển và đánh bắt trong vùng biển của quốc gia thứ 3, việc che giấu sở hữu thụ hưởng sẽ làm tăng thêm nhầm lẫn và tạo ra nhiều cơ hội hơn cho các hoạt động bất hợp pháp.
Thiếu quy tắc nhất quán, thiếu minh bạch về quyền sở hữu thụ hưởng gây ra những thách thức mới
Các quy định liên quan đến đăng ký sở hữu thụ hưởng đối với tàu khác nhau ở các quốc gia. Trong số các nước có một số loại hình đăng ký quyền sở hữu thụ hưởng đối với tàu, chỉ có 37 quốc gia yêu cầu thông tin về những chủ sở hữu đó được cập nhật thường xuyên và chỉ 6 quốc gia có bất kỳ loại đăng ký UBOs nào được công bố công khai. Việc xác định chủ sở hữu thụ hưởng cũng khác nhau giữa các quốc gia, với nhiều quốc gia phân loại họ là những người sở hữu 25% hoặc nhiều hơn 1 công ty, trong khi một số ít (chẳng hạn như Ecuador) yêu cầu một người sở hữu một hoặc nhiều cổ phiếu được niêm yết.
Tuy nhiên, việc đăng ký quyền sở hữu có lợi không tự động giúp tăng tính minh bạch trong ngành thuỷ sản. Thông tin UBO hiếm khi được thu thập trong quá trình cấp phép hoặc đăng ký tàu. Trên thực tế, thông tin về quyền sở hữu chỉ chủ sở hợp pháp mới được thu thập.
Các chuyên gia minh bạch trên khắp thế giới ủng hộ việc đăng ký quyền sở hữu thụ hưởng như một phần của hệ thống quản lý tài chính. Nhưng mặc dù đây là một nhiệm vụ khó khăn đối đặt ra đối với nhiều chính phủ, các quốc gia có cơ quan đăng ký hiện có thể thực hiện các bước cơ bản để tăng cường các quy định của mình và áp dụng chúng vào quản lý nghề cá.
Đầu tiên, các chính phủ này phải yêu cầu thông tin về UBO bất cứ khi nào họ cấp quốc tịch cho tàu và bất cứ khi nào tàu xin giấy phép đánh bắt hải sản trong vùng đặc quyền kinh tế của quốc gia đó. Thông tin UBO đó cũng nên được công bố rộng rãi thông qua các cơ quan đăng ký và các trang web theo dõi tàu. Hơn nữa, các tổ chức quản lý nghề cá khu vực nên yêu cầu UBO cung cấp thông tin khi cho phép các tàu đánh bắt cá trong ranh giới của họ.
Biết được chủ sở hữu thụ hưởng cuối cùng của tàu đánh bắt là một phần quan trọng trong việc ngăn chặn đánh bắt IUU và giúp các chính phủ biết được ai đang thu lợi, và chịu trách nhiệm về mặt pháp lý, từ việc đánh bắt trong vùng biển của họ. Các cơ quan đăng ký UBO hiện tại nên được mở rộng và phải yêu cầu thông tin này tại nhiều quốc gia hơn và cung cấp cho công chúng.
Thông qua việc theo dõi UBO, các nhà quản lý nghề cá và các quan chức thực thi có thể vén bức màn về ngành đánh bắt nổi tiếng không rõ ràng và giảm khả năng hoạt động bất hợp pháp liên quan tới việc che dấu quyền sở hữu tàu.