Ngoài vấn đề giá cá tra nguyên liệu có điều chỉnh tăng, các vấn đề nổi cộm khác đã diễn ra trong quý II (như thiếu vốn, xuất khẩu giảm ở các thị trường chính...) vẫn tiếp tục ảnh hưởng đến kết quả sản xuất và XK cá tra trong quý III/2012. Với giá trị XK 438,6 triệu USD trong quý III, mặc dù tăng 2,4% so với quý II trước đó, nhưng so với năm trước giảm trên 10%, cho thấy mục tiêu trên 1,8 tỷ USD XK cá Tra của năm nay khó có thể đạt được. 9 tháng đầu năm 2012, giá trị XK cá tra Việt Nam đạt 1,29 tỷ USD, giảm 1,8% so với cùng kỳ năm trước.
Các khó khăn trong quý III vẫn chưa được giải quyết triệt để và vẫn tồn tại sang quý IV. Chính vì vậy, xuất khẩu cá tra trong quý IV/2012 vẫn gặp khó khăn như trong quý III. Tuy nhiên, dự báo giá trị XK cá tra sang các thị trường trong Quý IV/2012 sẽ đạt khoảng 470 triệu USD, tăng trên 7% so với Quý III (438,6 triệu USD) trước đó, đưa tổng XK cả năm lên gần 1,8 tỷ USD, tương đương với năm 2011.
XK cá tra nửa đầu tháng 10 đã có dấu hiệu phục hồi, tăng gần 21% so với cùng kỳ năm ngoái và tăng mạnh ở hầu hết các thị trường chính.
Mức tăng trưởng này cùng với dự báo tăng trưởng trong quý IV không phải là dấu hiệu đáng mừng, vì đã có dấu hiệu bán tháo ở một số DN có nguồn tài chính không ổn định vào dịp cuối năm kể cả với sản phẩm chất lượng thấp hơn và giá bán thấp hơn để thu hồi vốn. Do đó, doanh số có thể tăng, nhưng nhiều chuyên gia nhận định lợi nhuận bị thu hẹp, thậm chí thua lỗ. Nếu tình trạng “chạy đuổi” của cả người nuôi và DN vẫn tiếp tục trong bối cảnh giá thành sản xuất tăng quá nhanh, nguồn vốn hạn hẹp như hiện nay, sẽ dẫn đến hệ lụy cho năm tới ngành cá tra sẽ càng khó khăn hơn. Thị trường sẽ không thể kiên trì được với chất lượng cá thấp, uy tín của ngành cá tra sẽ sụt giảm, đầu ra sản phẩm này sẽ bị thu hẹp. Trước tình hình bán tháo này, nếu cơ quan nhà nước không có động thái ngăn chặn bằng cách sớm đưa ra điều kiện XK cá tra, thì trong tương lai ngắn ngành cá tra sẽ bị suy thoái.
Quý IV: Nguồn cung nguyên liệu đủ cho chế biến XK
Thị trường NK cá tra lớn nhất của Việt Nam là EU vẫn đang rất khó khăn về kinh tế. Chính vì vậy, cả người nuôi và DN cũng sẽ thả nuôi cá tra cầm chừng vừa đủ để phục vụ chế biến cung ứng cho thị trường xuất khẩu. Các ao nuôi của DN vẫn tiếp tục thả nuôi ước khoảng 70 - 85% diện tích cho vụ tiếp theo. Như vậy, nguyên liệu cá tra vừa đủ cho nhu cầu của thị trường chưa phục hồi với sản lượng dự kiến khoảng 300.000 tấn.
Cùng với lượng thành phẩm của quý III chưa XK chuyển sang và vấn đề thiếu vốn sản xuất khiến DN sẽ hạn chế việc thu mua cá vào cho CBXK. DN sẽ ưu tiên thu hoạch cá tra của DN nuôi để chế biến. Sau một thời gian giá cá tra nguyên liệu tăng ở mức 22 - 24.000 đồng/kg, dự báo giá cá tra nguyên liệu trong quý IV sẽ khó để tăng hơn mức trung bình của quý III mà sẽ dao động ở mức thấp 21 - 23.000 đồng/kg.
Giá thức ăn tăng trong quý III năm 2012 khoảng 300 đồng so với quý I và II khiến giá thành sản xuất có xu hướng tăng trong khi thị trường XK cá tra chưa hồi phục, giá cá tra nguyên liệu không cao, vì vậy, những hộ nuôi nhỏ lẻ sẽ gặp khó khăn trong sản xuất.
Thị trường Châu Âu tiếp tục trầm lắng
Nền kinh tế của cả 4 nước chính NK cá tra trong khối EU đến nay vẫn chưa có dấu hiệu hồi phục nên sẽ ảnh hưởng tới XK cá tra của Việt Nam sang EU từ nay đến cuối năm.
Theo dự đoán nửa cuối năm 2012, sản lượng cá minh thái vẫn tăng do nguồn lợi của loài cá này vẫn dồi dào và phong phú vào cuối năm. Giá cá minh thái trên thị trường tiếp tục giảm do ít có đơn hàng từ Châu Âu. Không chỉ cá minh thái, giá cá tuyết cũng đang giảm. Tình hình thị trường còn xấu hơn giai đoạn khủng hoảng năm 2008. Chính vì vậy giá cá tra Việt Nam xuất khẩu sang thị trường này khó có thể tăng trong 3 tháng cuối năm.
Xuất khẩu cá tra sang Châu Âu giảm sút so với cùng kỳ, dự báo mức giảm sẽ tiếp diễn từ 24% - 27%, nhưng vẫn là thị trường NK nhiều nhất cá tra từ Việt Nam, chiếm 23 - 25% tổng giá trị XK cá tra.
XK cá tra sang thị trường Mỹ sẽ chững lại
Hiện nay khối lượng cá tra dự trữ tại Mỹ vẫn còn nhiều. Mặt khác, đây cũng là thời điểm gần đến lúc DOC công bố kết quả cuối cùng của thuế chống bán phá giá đối với cấ tra lần 8 nên các DN sẽ giảm dần tốc độ XK cá tra sang thị trường này nhằm nghe ngóng tình hình của mức thuế POR8.
Xuất khẩu cá tra trong quý IV năm 2012 sang thị trường Mỹ sẽ chững lại, chỉ dừng ở mức gần 95 – 100 triệu USD. Mức tăng trưởng của mặt hàng cá tra sang Mỹ cũng chỉ đạt khoảng 10 - 15%/tháng, giảm mạnh so với mức tăng của cùng kỳ năm ngoái và các quý trước đó.
Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Mỹ (FDA) thông báo sẽ cấm thông quan một số mặt hàng thủy sản NK từ Trung Quốc tại biên giới cho đến khi xác định rõ các lô hàng tôm, cá da trơn không bị nhiễm độc. Như vậy, khối lượng thủy sản, đặc biệt là cá da trơn từ Trung Quốc sẽ giảm dần, sẽ có tác động tích cực tới việc bình ổn giá cá cũng như khối lượng cá tra và cá da trơn trên thị trường Mỹ.
Các nhà sản xuất cá da trơn nội địa Mỹ cũng đang tìm cách giảm lượng hàng dự trữ trong kho để ổn định giá bán trên thị trường. Khối lượng cá tra Việt Nam XK sang Mỹ cũng có xu hướng tăng chậm hơn, chính vì vậy, giá cá tra phile đông lạnh xuất khẩu sang Mỹ sẽ duy trì như trong quý III/2012.
Một số thị trường tiềm năng khác cũng khó khởi sắc
Xuất khẩu cá tra sang 2 thị trường chủ lực là EU và Mỹ chưa có dấu hiệu khởi sắc nên cũng ảnh hưởng rất nhiều tới XK cũng như giá XK cá tra sang các thị trường còn lại.
Nga, Brazil và Columbia: XK cá tra sang một số thị trường tiềm năng này chỉ chiếm khoảng 10% tổng GT XK cá tra và XK cá tra sang các thị trường này cũng đã bắt đầu giảm sút từ nhiều tháng trong năm nay và dự báo mức giảm sẽ sâu hơn khoảng trên 20% trong quý IV tới.
Dự báo nhu cầu tiêu thụ thủy sản của người dân Nga tiếp tục tăng mạnh cả với các sản phẩm giá rẻ cũng như sản phẩm đắt tiền, và mức tiêu thụ thủy sản bình quân theo đầu người năm nay sẽ tăng. NK thủy sản của Nga từ các nước trên thị trường thế giới tăng mạnh, tuy nhiên XK cá tra của Việt Nam sang Nga trong 3 tháng cuối năm cũng như 9 tháng đầu năm không tăng theo xu hướng tăng NK thủy sản của Nga mặc dù nhu cầu cá tra từ thị trường này vẫn nhiều vì hạn chế bởi hạn ngạch NK cá tra từ thị trường Nga.
Trung Quốc + Hong Kong: Mặc dù, Trung Quốc ra quy định yêu cầu hàng thủy sản xuất khẩu sẽ phải đăng ký thông tin với cơ quan thẩm quyền Trung Quốc nếu muốn vào thị trường này trước ngày 1-5-2013, nhưng quy định này không ảnh hưởng nhiều tới XK cá tra sang thị trường này từ nay đến cuối năm. XK cá tra trong quý IV sang Trung Quốc Hồng Kong dự kiến vẫn giữ tốc độ tăng trưởng trên 2 con số, đạt giá trị khoảng 22 triệu USD.
(Trích Chương V – Báo cáo XK thủy sản Việt Nam quý III/2012 – VASEP)