(vasep.com.vn) Hiệp định Trợ cấp Thủy sản (AFS) của Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) chính thức có hiệu lực từ ngày 15/9/2025, đánh dấu thỏa thuận đa phương đầu tiên của WTO lấy tính bền vững môi trường làm trọng tâm. Đối với Châu Phi, thỏa thuận mang tính bước ngoặt này là một bước tiến quan trọng hướng tới việc bảo vệ nguồn tài nguyên biển khổng lồ của lục địa này và hàng triệu sinh kế phụ thuộc vào chúng.
Thỏa thuận này về cơ bản hướng đến sự công bằng và bền vững. Trong một thời gian dài, các khoản trợ cấp đánh bắt cá có hại đã bóp méo thị trường toàn cầu và làm cạn kiệt chính những nguồn tài nguyên mà các cộng đồng châu Phi dựa vào để đảm bảo an ninh lương thực và cơ hội kinh tế. AFS cuối cùng đã cung cấp cho các nước những công cụ để cân bằng sân chơi.
Giải quyết gốc rễ của vấn đề
Thỏa thuận thiết lập 3 lệnh cấm cốt lõi nhắm vào các khoản trợ cấp đánh bắt mang tính hủy diệt nhất: trợ cấp hỗ trợ đánh bắt cá bất hợp pháp, không khai báo và không theo quy định (IUU); lạm thác các nguồn lợi thuỷ sản mà không có các biện pháp phục hồi hiệu quả; và đánh bắt không theo quy định trên vùng biển quốc tế ngoài phạm vi quyền tài phán quốc gia.
Những lệnh cấm này giải quyết 1 vấn đề lớn đối với châu Phi. Theo Viện Nghiên cứu An ninh, đánh bắt cá IUU gây thiệt hại cho lục địa này lên tới 11,2 tỷ USD mỗi năm, làm cạn kiệt nguồn thu ngân sách nhà nước và làm suy yếu những ngư dân tuân thủ pháp luật. Chỉ riêng ở Tây Nam Ấn Độ Dương, đánh bắt tôm và cá ngừ bất hợp pháp ước tính gây thiệt hại 142,8 triệu USD mỗi năm tại 5 quốc gia ven biển.
Lợi ích của Châu Phi trong trò chơi
Sự phụ thuộc của lục địa vào tài nguyên biển khiến thỏa thuận này đặc biệt quan trọng. Theo dữ liệu của AUDA-NEPAD, nghề cá và nuôi trồng thủy sản đóng góp hơn 24 tỷ USD giá trị gia tăng và hỗ trợ khoảng 12,3 triệu sinh kế trên khắp Châu Phi. Thực phẩm thủy sản cung cấp trung bình khoảng 18% protein có nguồn gốc động vật trên khắp lục địa, với mức độ phụ thuộc cao hơn nhiều ở các vùng ven biển.
Nghề cá quy mô nhỏ đặc biệt quan trọng, sản xuất hơn 60% lượng cá của Châu Phi và chiếm hơn 90% lượng cá tiêu thụ trên lục địa. Các hoạt động này phải đối mặt với sự cạnh tranh trực tiếp từ các đội tàu công nghiệp được trợ cấp mạnh, có thể đánh bắt với chi phí thấp một cách giả tạo.
Động lực mạnh mẽ của Châu Phi
23 thành viên WTO đến từ Châu Phi đã chấp thuận thỏa thuận này trong số 45 thành viên trên toàn lục địa, thể hiện cam kết mạnh mẽ của khu vực đối với quản lý nghề cá bền vững. Thỏa thuận này yêu cầu sự chấp thuận của 2/3 trong số 164 thành viên WTO để có hiệu lực, một ngưỡng đã được vượt qua với 111 thành viên.
Thỏa thuận bao gồm các điều khoản đặc biệt dành cho các nước đang phát triển và các nước kém phát triển nhất, bao gồm các điều khoản linh hoạt được hiệu chỉnh để thực hiện và tiếp cận hỗ trợ kỹ thuật thông qua Cơ chế Tài trợ Nghề cá WTO chuyên dụng được hỗ trợ bởi các đối tác bao gồm FAO, IFAD và Ngân hàng Thế giới (WB).
Thách thức và cơ hội thực hiện
Các chính phủ hiện đang phải đối mặt với nhiệm vụ cấp bách là điều chỉnh chính sách trong nước cho phù hợp với các quy định mới. Điều này bao gồm việc thẩm tra các chương trình trợ cấp hiện có, thiết lập các quy trình thủ tục cho việc xác định đánh bắt IUU và nâng cấp các hệ thống kiểm tra, kiểm soát và giám sát.
AUDA-NEPAD đang cung cấp hỗ trợ toàn diện cho các quốc gia thành viên, bao gồm rà soát chính sách và pháp lý, xây dựng năng lực giám sát và thực thi, và hỗ trợ các đề xuất tài trợ cho cơ chế mới.
Nhìn về tương lai
Thỏa thuận hiện tại chỉ là giai đoạn đầu tiên của các cuộc đàm phán về nghề cá của WTO. Các cuộc đàm phán tiếp tục về một gói bổ sung giải quyết tình trạng dư thừa công suất và đánh bắt quá mức, được gọi là "Fish 2", sẽ bao gồm các quy định chặt chẽ hơn về trợ cấp với sự linh hoạt thân thiện với phát triển.
Đối với châu Phi, thỏa thuận này cũng kết nối với các cơ hội kinh tế biển rộng lớn hơn. Nuôi trồng thủy sản tại châu lục này đã tăng trưởng khoảng 455% kể từ năm 2000 - mức tăng trưởng nhanh nhất toàn cầu - cho thấy tiềm năng khi quản trị và đầu tư kết hợp.
Việc AFS có hiệu lực đánh dấu một cột mốc quan trọng trong nỗ lực toàn cầu nhằm chống lại nạn đánh bắt quá mức và tạo ra sự cạnh tranh công bằng hơn trên các vùng biển quốc tế. Đối với các cộng đồng ven biển châu Phi, thỏa thuận này mang đến hy vọng về một tương lai bền vững và công bằng hơn, được xây dựng dựa trên tiềm năng kinh tế biển xanh rộng lớn của lục địa.