(vasep.com.vn) Việt Nam đang nỗ lực duy trì vị thế cường quốc thủy sản trên thế giới, trong đó thị trường châu Âu là một trong những điểm đến quan trọng. Bên cạnh các yêu cầu về chất lượng, an toàn thực phẩm và truy xuất nguồn gốc, phúc lợi động vật thủy sản (PLĐV) đang trở thành yếu tố then chốt quyết định khả năng tiếp cận của doanh nghiệp.
Vị thế ngành thủy sản Việt Nam và các thị trường trọng điểm
Với bờ biển dài hơn 3.200 km, vùng đặc quyền kinh tế rộng khoảng 1 triệu km² cùng hệ thống sông ngòi, hồ, đảo phong phú, Việt Nam có tiềm năng lớn cho phát triển thủy sản. Hiện nay, Việt Nam đứng thứ tư thế giới về sản lượng nuôi trồng thủy sản, thứ ba về xuất khẩu tôm và là quốc gia xuất khẩu cá tra lớn nhất toàn cầu.
Giai đoạn 2018–2024, nuôi trồng thủy sản tăng trưởng bình quân 5,7% mỗi năm. Tôm và cá tra chiếm tới 90–95% sản lượng dành cho xuất khẩu, với kim ngạch năm 2024 lần lượt đạt 3,9 tỷ USD và 2 tỷ USD.
Để giữ vững và mở rộng thị phần, ngành thủy sản định hướng phát triển theo hướng kinh tế hàng hóa quy mô lớn, tham gia sâu vào chuỗi cung ứng toàn cầu và sản xuất có trách nhiệm, khuyến khích ứng dụng công nghệ thân thiện với môi trường, nuôi sinh thái, hữu cơ và đạt các chứng nhận quốc tế như ASC, BAP, GlobalGAP hay VietGAP.
Xu hướng toàn cầu về phúc lợi động vật thủy sản
Phúc lợi động vật được hiểu là chất lượng cuộc sống của sinh vật nuôi. Nghiên cứu khoa học đã khẳng định động vật thủy sản có tri giác, cảm nhận được đau đớn, đói khát hay căng thẳng, do đó cần được đối xử nhân đạo, giảm thiểu tối đa tình trạng bị tổn thương hoặc hạn chế thể hiện hành vi tự nhiên.
Tại châu Âu, nơi nhận thức về vấn đề này rất cao, người tiêu dùng ngày càng yêu cầu các sản phẩm thủy sản phải đi kèm với cam kết đảm bảo phúc lợi động vật. Tại Anh, khảo sát cho thấy lo ngại lớn nhất của người tiêu dùng tập trung vào vấn đề phúc lợi, việc lạm dụng kháng sinh, nguy cơ dịch bệnh và tỷ lệ tử vong trong nuôi. Các tập đoàn nhập khẩu lớn như Sofina Europe đã đặt ra mục tiêu hợp tác chặt chẽ với nhà cung cấp, tổ chức phi chính phủ và chính phủ để bảo đảm tiêu chuẩn phúc lợi xuyên suốt chuỗi cung ứng.
Đi kèm với sức ép thị trường là sự thay đổi trong quy định quốc tế. Các quốc gia và khu vực như EU, Bắc Mỹ, Úc, New Zealand hay Thái Lan đã ban hành luật, chỉ thị về phúc lợi động vật áp dụng cho cả cá và giáp xác. Các tiêu chuẩn quốc tế như ASC và GlobalGAP đang ngày càng siết chặt: ASC sẽ áp dụng tiêu chí phúc lợi vào toàn bộ quá trình sản xuất từ năm 2027, trong khi GlobalGAP phiên bản 6.0 đã có hiệu lực bắt buộc từ đầu năm 2024, đưa tiêu chí phúc lợi chiếm tỷ trọng quan trọng trong đánh giá. Cùng với đó, nhiều thay đổi kỹ thuật đang được khuyến khích áp dụng, như loại bỏ biện pháp cắt mắt trong sản xuất giống tôm hay sử dụng thiết bị gây mê điện khi thu hoạch, giết mổ.
Khung pháp lý và khoảng trống tại Việt Nam
Ở Việt Nam, phúc lợi động vật thủy sản đã được đề cập trong Luật Thú y và Luật Thủy sản, với các quy định yêu cầu giảm thiểu đau đớn, sợ hãi và bảo đảm điều kiện nuôi dưỡng, vận chuyển, giết mổ phù hợp. Tuy nhiên, vẫn còn những khoảng trống lớn khi chưa có hướng dẫn chi tiết, tiêu chuẩn cụ thể để triển khai trong thực tế. Nhận thức của doanh nghiệp và người nuôi về vấn đề này cũng còn hạn chế.
Dù vậy, nhiều cơ sở nuôi và doanh nghiệp chế biến xuất khẩu đã bắt đầu áp dụng các bộ tiêu chuẩn quốc tế có bao hàm tiêu chí phúc lợi, điển hình như ASC hay GlobalGAP, nhằm chuẩn bị đáp ứng yêu cầu của thị trường.
Hành động cần thiết cho doanh nghiệp xuất khẩu thủy sản
Trước sức ép ngày càng gia tăng, các doanh nghiệp thủy sản cần sớm xây dựng kế hoạch sản xuất phù hợp với yêu cầu phúc lợi, cập nhật các tiêu chuẩn quốc tế và chủ động đổi mới công nghệ nuôi trồng. Việc nghiên cứu và áp dụng các biện pháp kỹ thuật nhân đạo, như gây sốc điện khi thu hoạch cá tra hay loại bỏ biện pháp cắt mắt tôm giống, sẽ ngày càng trở thành tiêu chuẩn bắt buộc.
Song song với đó, doanh nghiệp cần quản lý chặt chẽ chất lượng, tuyệt đối tuân thủ quy định về sử dụng thuốc, hóa chất, đồng thời đẩy mạnh liên kết sản xuất để tối ưu chi phí và nâng cao năng lực cạnh tranh. Việc chia sẻ kinh nghiệm, nhân rộng mô hình tốt và nâng cao nhận thức toàn chuỗi về phúc lợi động vật sẽ giúp doanh nghiệp không chỉ vượt qua rào cản kỹ thuật, mà còn gia tăng uy tín và giá trị sản phẩm.
Đáp ứng các tiêu chuẩn phúc lợi động vật không chỉ là trách nhiệm xã hội, mà còn là yêu cầu tất yếu để giữ vững thị phần và thâm nhập sâu hơn vào các thị trường khó tính như EU, Mỹ hay Nhật Bản. Doanh nghiệp xuất khẩu thủy sản Việt Nam cần coi đây là một phần chiến lược phát triển bền vững, chuẩn bị sớm để đón đầu cơ hội, thay vì đối phó khi quy định đã trở thành bắt buộc.