(vasep.com.vn) Trong bối cảnh thế giới ngày càng chú trọng phát triển bền vững và bảo vệ nguồn lợi biển, kiểm soát khai thác hải sản bất hợp pháp, không báo cáo và không theo quy định (IUU) trở thành tiêu chuẩn bắt buộc đối với các quốc gia xuất khẩu thủy sản. Năm 2015, Thái Lan – một trong những nhà cung cấp thủy sản lớn nhất thế giới – bị Liên minh châu Âu (EU) áp dụng “thẻ vàng” do chưa đáp ứng đầy đủ các yêu cầu về quản lý nghề cá. Đây là lời cảnh báo về nguy cơ mất thị trường xuất khẩu chủ lực nhưng cũng trở thành động lực thúc đẩy cải cách toàn diện ngành thủy sản Thái Lan.
Phó thủ tướng Thái Lan Chatchai Sarikulya và Karmenu Vella, Cao ủy EU phụ trách các vấn đề hàng hải và thủy sản. Ảnh: John Thys/AFP/Getty Images
Trước khi bị cảnh báo, Thái Lan gặp nhiều bất cập trong quản lý nghề cá, gồm hệ thống pháp luật chưa đầy đủ, cơ chế giám sát tàu cá lỏng lẻo, truy xuất nguồn gốc sản phẩm thiếu minh bạch, cũng như tình trạng lao động cưỡng bức và buôn người trong ngành khai thác biển.
Để đáp ứng yêu cầu của EU, Thái Lan đã thực hiện cải cách toàn diện cả về pháp lý và công nghệ. Luật Thủy sản Hoàng gia năm 2015 và sửa đổi năm 2017 thiết lập khung pháp lý nghiêm ngặt về cấp phép, kiểm tra và xử phạt. Trung tâm Chỉ huy Chống khai thác IUU (CCCIF) được thành lập để điều phối liên ngành giữa hải quân, cảnh sát biển, Bộ Nông nghiệp và Bộ Lao động. Thái Lan cũng phê chuẩn các công ước quốc tế quan trọng như UNCLOS, UNFSA, PSMA và ILO C188 để nâng cao năng lực quản lý nghề cá và bảo vệ quyền lợi người lao động.
Về kỹ thuật, nước này triển khai hệ thống giám sát tàu cá qua vệ tinh (VMS), 30 trung tâm kiểm tra cảng PIPO, nhật ký điện tử, camera CCTV, cảm biến hầm lạnh và cảm biến lưới kéo. Hệ thống truy xuất nguồn gốc điện tử toàn chuỗi đảm bảo minh bạch từ khai thác đến chế biến và xuất khẩu. Thái Lan cũng tiến hành đánh giá sản lượng khai thác bền vững tối đa (MSY), phân bổ hạn ngạch khai thác (TAC), dừng cấp phép tàu thương mại mới và kiểm kê hơn 56.000 tàu cá thủ công.
Về lao động, Thái Lan ban hành Luật Bảo vệ Lao động trong Nghề cá năm 2019, thiết lập hệ thống đăng ký lao động nhập cư và kiểm tra điều kiện làm việc trên biển. Các chương trình hợp tác với ILO, USAID, EJF và các tổ chức quốc tế giúp nâng cao năng lực giám sát và bảo vệ quyền lợi người lao động.
Nhờ những nỗ lực này, ngày 8/1/2019, EU chính thức gỡ “thẻ vàng” cho Thái Lan, ghi nhận nước này đạt chuẩn quốc tế về quản lý nghề cá, truy xuất nguồn gốc và bảo vệ lao động. Sau đó, Thái Lan tiếp tục củng cố hệ thống chống khai thác IUU, chính thức hóa chính sách “IUU-Free Thailand”, cập nhật Kế hoạch Hành động Quốc gia về chống khai thác IUU (NPOA-IUU) và trở thành trung tâm điều phối Mạng lưới ASEAN chống khai thác IUU (AN-IUU).
Chính phủ Thái Lan cũng đầu tư hơn 110 triệu USD nâng cao năng lực thực thi, phát triển công cụ công nghệ cao như hệ thống kiểm tra cảng (PSM Tool) hợp tác với OceanMind để giám sát và kiểm tra tàu cá quốc tế.
Câu chuyện cải cách của Thái Lan minh chứng rằng cam kết chính trị mạnh mẽ, cải cách thể chế và hợp tác quốc tế có thể giúp một quốc gia vượt qua khủng hoảng, khôi phục niềm tin, bảo vệ nguồn lợi biển và phát triển nghề cá bền vững.