Chính sách thuế mới của Mỹ: Ai hưởng lợi, ai bị tổn thương trong cuộc đua cá thịt trắng?

Theo Trung tâm Thương mại quốc tế (ITC), Brazil hiện là nguồn cung cấp cá thịt trắng lớn thứ 5 vào thị trường Mỹ – sau Trung Quốc, Việt Nam, Iceland và Colombia – với kim ngạch đạt gần 59 triệu USD trong năm 2024, chủ yếu là cá rô phi (phi lê tươi, ướp lạnh, đông lạnh – các mã HS 030431, 030323, 030461). Chỉ trong 5 tháng đầu năm 2025, XK của Brazil đã đạt hơn 32 triệu USD, tăng 62% so với cùng kỳ năm ngoái. Tuy nhiên, với mức thuế dự kiến 50% sẽ có hiệu lực từ 1/8/2025, và nếu áp dụng với nhóm mặt hàng cá thịt trắng – trong đó có các sản phẩm chủ lực như phi lê cá rô phi tươi, đông lạnh hoặc ướp lạnh, giá NK bình quân có thể tăng từ 2,7–2,9 USD/kg lên hơn 4 USD/kg – mức giá đủ sức khiến các nhà NK Mỹ phải cân nhắc lại toàn bộ kế hoạch thu mua.

Dù Mỹ chưa công bố cụ thể nhóm hàng nào sẽ nằm trong diện bị đánh thuế, nhưng với việc cá thịt trắng là một trong những mặt hàng chiếm tỷ trọng lớn trong kim ngạch NK từ Brazil, khả năng nhóm hàng này bị tác động là hoàn toàn có thể xảy ra. Khi đó, tác động dây chuyền đến chuỗi cung ứng – từ DN chế biến đến người nuôi – sẽ là điều khó tránh khỏi. Trong ngắn hạn, một số nhà NK Mỹ có thể xem xét lại tiến độ giao hàng, điều chỉnh sản lượng hoặc tìm kiếm nguồn thay thế, nếu Brazil không kịp thời điều chỉnh giá bán hoặc cấu trúc hợp đồng.

Trong khi đó, Việt Nam – nhà cung cấp cá thịt trắng lớn thứ hai vào Mỹ (chủ yếu là cá tra), đứng sau Trung Quốc – cũng dự kiến bị Mỹ áp thuế đối ứng 20% từ ngày 1/8/2025, theo thông tin cập nhật ngày 15/7 từ Văn phòng Đại diện Thương mại Mỹ (USTR). Theo số liệu của Hải quan Việt Nam, 6 tháng đầu năm 2025, XK cá tra Việt Nam sang Mỹ đạt 175 triệu USD, tăng 10% so với cùng kỳ năm ngoái. Riêng các sản phẩm cá tra chế biến sâu thuộc mã HS16 đạt 26 triệu USD, tăng tới 48% nhờ nhiều DN chủ động “gom hàng” trước thời điểm áp thuế. Trong bối cảnh Brazil có thể mất lợi thế cạnh tranh vì thuế, không ít nhà NK Mỹ được cho là đang tìm kiếm các đối tác thay thế có chuỗi cung ổn định, chất lượng đảm bảo và năng lực đáp ứng nhanh – trong đó, Việt Nam là một trong những lựa chọn hàng đầu.

Việc Mỹ gia tăng các biện pháp thuế quan trong bối cảnh toàn cầu hóa chậm lại có thể khiến các DN Việt Nam chịu sức ép lớn hơn về chi phí đầu vào, thương lượng giá bán, cũng như tiến độ giao hàng. Tuy nhiên, với năng lực chế biến được đầu tư bài bản và xu hướng chuyển dịch từ XK thô sang chế biến sâu ngày càng rõ nét, Việt Nam đang sở hữu nhiều dư địa để điều chỉnh chiến lược và thích ứng nhanh hơn với biến động thương mại.

Mặc dù giá trị XK cá thịt trắng của Brazil sang Mỹ khá “khiêm tốn” so với Trung Quốc, tuy nhiên, nếu sau áp thuế 50%, Brazil không thể cạnh tranh với các sản phẩm cá thịt trắng khác trên thị trường Mỹ thì đây liệu rằng cũng là cơ hội cho cá thị trắng Trung Quốc trên thị trường Mỹ? Trung Quốc hiện vẫn duy trì mức hoãn thuế riêng theo thông báo ngày 12/5.

Theo ITC, trong 5 tháng đầu năm nay, Trung Quốc XK 368 triệu USD cá thịt trắng (chủ yếu là cá rô phi) sang Mỹ, đồng thời cũng là nguồn cung lớn nhất các sản phẩm này cho Mỹ.

Có thể thấy, các chính sách thuế của Mỹ đang tạo ra một bước ngoặt mới cho thị trường cá thịt trắng toàn cầu. Nếu Brazil gặp khó khăn do mức thuế cao, Colombia và Iceland – vốn có sản lượng thấp – cũng khó có thể bù đắp thiếu hụt tức thời. Trong khi đó, Việt Nam được đánh giá là có thể nắm bắt được một phần cơ hội chuyển dịch đơn hàng, đặc biệt là trong phân khúc cá tra chế biến sâu, mặc dù giá trị XK cá thịt trắng của Brazil sang Mỹ so với Việt Nam cũng vẫn rất “khiêm tốn”. Song song với đó, các DN cần tính toán kỹ lưỡng về tỷ suất lợi nhuận, chi phí logistics và điều kiện hợp đồng, bởi nếu chính thức áp dụng mức thuế mới sẽ trực tiếp ảnh hưởng tới khả năng duy trì đơn hàng dài hạn.

Tóm lại, thị trường Mỹ vẫn là một trong những điểm đến quan trọng của cá tra Việt Nam, nhưng không thể xem là “bất biến”. Việc đa dạng hóa thị trường, mở rộng hệ thống phân phối tại châu Âu, Trung Đông hoặc Mỹ Latinh nên tiếp tục được xem là chiến lược dài hạn, đặc biệt trong bối cảnh rủi ro địa chính trị và bảo hộ thương mại ngày càng gia tăng.